Mon peís (André Goujas)

Mon peís es un bèth peís,

Èi corrut un petit lo monde,

Mès aimi milhor que París

Mon petit cunh de la Gironda.

 

E pèi, coment ne pas l’aimar,

Nòsta tan minhona contrada ?

La tèrra d’aquí, ‘quò’s ‘’mamà’’…

La mair es totjors adorada.

 

Èi vist la landa e sa beutat,

Ses aubres, sa risha Shalòssa…

Jamès alhurs n’èi retrobat

L’audor des pins de la Garòssa.

 

Èi vist se coishar lo solelh

Sus les plènas de la Solònha,

Mès n’èi pas trobat lo parelh

D’un desser sus nòsta Dordònha.

 

Avèc mon can sus mes talons,

Adòri m’en anar tranquille

Sus lo treutge de Montalon

- Lo Montmartre de nòsta vila.

 

I vau m’asheitar bien sovent

Devant ‘queth tablèu magnifique,

En escotant ce que lo vent

Canta per jo dens sa musica.

 

Aimi bien milhor que París,

Mon petit cunh de la Gironda,

Mon peís es un bèth peís,

‘Quò’s lo pus bèth que seie au monde.

Lo punt sus lo gimborrat

Lo gimborrat (escrit gimboura, gimbourra, jimboura, jimbourra, gimbourat, zimboura, jamboura, gembourrat…) es una sopa tradicionala fòrt coneishuda en Perigòrd porpre, en Libornés e Entre-duas-Mars, a Bordèu e dens lo nòrd-oèst d’Òlt e Garona. Semblaré (cf. carta) que lo hoguèir d’aqueth nom estussi autorn de Brageirac e Senta Fe. Lo FEW, eth, menciona  »gembourrat » dens lo Gèrs ! Lo mòt es masculin mès quauques-uns lo botan actualament au femenin, probable a cause de la finala -a.

Les prononciacions occitanas atestadas son [ʒi͂mbu'ɾa], [ði͂mbu'ɾa] en Perigòrd e [zi͂mbu'ɾa] a Liborna e Bèthpui.

En tot cas, ‘quò’s una sopa hèita demb l’aiga de les tripas, après la tualha dau pòrc. Es totjorn venduda per de conservarias, e minjada dens les hèstas de vilatges.

La recèpta n’en es simpla e çanja pauc : per 8 personas, fau 3 L d’aiga de coison de tripas, 1 caulet verd, 4 carròtas, 2 aunhons, 3 naps, 4 turras (o 1 nap-caulet), sau e péber, e eventualament 500 g de mongetas e alh, o de porradas se vòletz. Après auger pelat e picat los estramis, fau los hèser passar a la padèra 10 minutas dens de grèish de guit. Après, los barrejaràn demb lo bolhon e haràn còser tot aquò mija-òra a una òra (dinc a que lo caulet e les carròtas èstin bien còits). Salar e pebrar.

Aquesta sopa se retròba dens tota una corriòla de regions. Per
achí, se ditz tanben  »tourrin » devèrt a Montpaun, Vilafrancha de Lopchac, Montanha…,  »bougras » a Moissídan (sivant certènas sorças, seré sonque l’aiga de coison de les tripas),  »bouga » e  »goga » en Bordalés,  »gigourit » en Charanta… En Gasconha, serà remplaçada per la famosa garbura.

Una cançon benaujanta menciona lo gimborrat : http://losarmoneir.unblog.fr/2013/01/09/dus-textes-noveths-en-gascon-de-benauja/

Bon apetit !

Protégé : Critica de mots utilisats per los occitanistas girondins

Cet article est protégé par un mot de passe. Pour le lire, veuillez saisir votre mot de passe ci-dessous :

Mot de passe :

La recette dou (dòou) millas libournés

  

Lou millas s’aprèste én dèts minutes é sé coy en crante-cïnc.

Per cate (catre) persounes, foou : un beyre d’hariye (dé farine) dé blat d’Espagne, un beyre dé sucre én poudre, trés beyres dé lèyt, cate (catre) éous, banille (dé la banille) ou estrèyt d’améndes amares (d’aoutcops (d’aoutecot) sé préparèoue (préparabe) dém üilles (dam dé fuyes) dé loourey-cérise, mè cos toxique).

Barréjat dém (dam) lou fouét lou sucre mèy l’hariye (la farine), ajoutat lous éous apuy (apeuy) la lèyt é la banille. Béssat (bersat ?) déns un molle à mancat é asèt cose (fasèt coyre) crante-cinc minutes a termostat sèt. Aquet millas sé mindye frit (freyt).

Boun apétit !

Dens les ruias de Borg

Crits dens les ruias de Borg, recaptats per F. Daleau en 1875 :

Sardinas bohadas, sardinas a la carn de polet !

Dau martrame !

Creac (« creat ») tot viu, creac !

Colac (« colat ») viu ! Colat picat !

Recèpta de les ‘cambas d’olhas’

Camba d’olha quò’s un mòt tipicament guienés (Peirigòrd, Carcin), atestat dincas a Liborna, coma ne’n temonha un tèxte d’Edmond Lapelletrie. Ne’n atz ací la recèpta :

Botatz una liura d’haria en hont e botatz-i tres eus empenats, un penhic de sau, un paquet de levadura, un culhèir a sopa d’òli o de grèish, un culhèir a sopa de ròm o d’aiga-de-via. Barrejatz tot aquò demb les mans. Estamplatz la pasta e picatz bocins de 2 cm de large e de 10 cm de long. Gitatz-los dens l’òli bulhent. Eschorissetz-los e persamiatz-los de sucre en podra.

 Bon apetit !!!

Dus poèmes en cubzagués

Citats dens BARDEAU Gérard & Claude, Saint André en Cubzaguès, nóste péïs, editat devath lo patronatge de la municipalitat de St Andrés de Cuzat (Cubzac), 1980.

 

1- L’ANIMATION A SAINT-ANDRÉ un jour de foire, per Jean Vigé lo paisan dau Shamp-de-fèira

Préféri cént cop meyt ha un tórt à la feyre
On s’éstalle pértót de jolies caóses à beyre :
De magnifique flós dos mestes jardineyts
Dónt los belles madames emplissent lurs paneyts.
Los marchandes de peytch a pratique friande
E dónt la renómade chez nos aós és si grande ;
Asqueyres, Catillóne et Musquin, pey l’Aimée,
Dónt Chabrit a plein cap que cride la marée ;
E dónc debat la halle, charcuteys et boucheys
De l’exélént fricot ténte nos códineys
En bós birant de bord, aqui, dessus la place,
Bédéts mantes marchands parmi la populace,
D’oranges, de citróns, légumes et caólets,
De poules, de canards et de nègres poulets,
Et séns conta éncare aci dedéns los rues,
Champ de Feyre surtout : et déns sos abenues
Boutiques, bouticayres, marchands de tout biblot,
Cirque, panorama, jógurs, n’èrent qu’ün bloc…
Et ün quitte saóbtache émbarat én boiture
Adébe en  nous geuytant une triste figure ;
Són méste nous disèbe : Boyez cet « argousin »,
Eh vien ! dans són pays, il mange du chrétien !
Qu’il n’en mange s’il but… Mais, foi de sainte Luce,
Le diable si jamais je lui « cherche la puce ».

2 – LA MINJUSA DE RASIMS, per Jausèth ALLAIN, 1931

D’oun aribes-tu, praoube done,
Counténte coume une Madone ?
Me bela, ma foy, a prepau.
Baou-tiou préndre moun toun sébère ?
Dis-më, que bénes-tu de quére
Dëns les planques de moun casaou ?
Boudri bé que tu respoundusses
Pu léou que de frounça les usses.
Debas toun mignoun demantaou
Que coy que tu caches, couquine ?
Coy caoucouré que se debine :
Les rasïns blancs de moun casaou.
Tu bay menti, beléou, adare ;
Ca n’es pas la pëne. Toutare
T’ey bis pigoça moun Merlaou
Coume ün perot une panouye.
M’ey dit : Gueyte-la, se desbrouye
Dëns la bigne de moun casaou.
Mes rasïns dorats sount si cranes,
Pas bray que soun grosses, les granes,
N’en ant pas soubént bis ataou,
Et pasque tu sés prou friole,
Tu les eymes, petite folle,
Les béts rasïns de moun casaou.
Ta man adreyte taste, taste,
Debat les heuyes, sus chaque aste,
Per bién caousi sanque te faou
Alors tu sarres ta cuyëtte
Pen* t’en ana mïndia, soulëte,
Lou freuyt madu de moun casaou.
Pey, après tout, pusque tu gaouses
Aprécïa les bonnes caouses,
Ne groundy pas mey et m’en baou.
Mais nou. Car tiou tabé n’en boly
Des bélles grapes dount rafoly :
Anëns tous dus dëns lou casaou !

N’a jamèi vist la Pataisha (E. Lapelletrie)

Cansoun Locale
Air: Carcassonne, genre NADAUD

 

Me bela biey, suey esquyntat
Car ay trimat toute la bie
A tira dessu lou filat
Sèn me fa passa moun enbie;
Y at bièn loungtèn qu’ay fayt un plan,
Ma praoube teste lou rabache,
L’ay ruminat mey de bynt ans:
Acoy de beyre La Pattache!

Lou garde-pesque at bièn resoun
Quan me dit:- Moun praoube Cadiche,
Per countènta toun ambitioun
De boyagea, faou esta riche!
Ah!  si pody fa un boun lanc,
Si, de pey remplissy ma sache,
Partiray biste, en charrabanc,
Per ana beyre La Pattache!

Me soubèni que l’an passat
Me miry en pellerinage,
Un jour qu’éry bien deycidat
D’accoumply aquet grand biage;
arribat aou Pount de Cloquet
M’affalèry coume un ganache;
Ay bien percebut Moulinet,
Mais ne biry pas La Pattache!

Pertant, moun pay at bis Macaou,
Ma so és maridade à Branne,
Moun fray damore à Barre-Traou
Et lou toutoun aou as de l’Ane;
Moun nebout at bis Cadillat
Puey, à Caberne fit relâche;
Moun fils angut jusqu’à… Lussat
Et jou n’,ay pas bis La Pattache!

Ataou, proche de Bidelot,
Cheytat aou bord de la ribeyre,
Se lamentèt lou Tantinot,
Gueytant sa lanche de pesquayre.
Lou lèndeman, de grand matyn,
Se mit èn route, mais , macache!
Claquet à meytat daou camyn;
Bref, n’at jamay bis La Pattache!

En Gironda parlèvan lemosin

A Peinormand se parlèva lemosin. Vací la famosa parabòla ; vésetz coma es diferenta deu Bordalés !

 

(Claude BOUNY, neishut en 1910)

Un òme n’aviá que dos filhs. Lo pus joane disset a son pair :
« Quò’s temps que ieu saie mon mèstre e que i’aie de l’argent. Fau que ieu pueisse me’n anar e que ieu vese dau país. Partajatz vòstre bien e donatz-me ce que deve auguer. »
« Ò mon filh, disset lo pair, còma tu vodràs. Tu sès un meissant e tu seràs punit. »
E apres, (?) un tiroar, partagèt son bien e ne’n fit doas parts.
Quauques jorns apres, lo meissant se’n anguet dau vilage en fesent fièr e sans dire adieu a persona. Eu traverset beucòp de landas, de boès e de ribièras. Au bot de quauques mes, eu deguet vénder sos afars a una vielha femna e eu se loet per estar valet. E l’envoiet dins los champs per gardar los ases e los buòus. Alòrs eu fut bien malerós. Eu n’auguet pus de lieit per durmir la nuech, ni de fuc per se chaufar quand aviá fred. Eu aviá quauque còp talament fam qu’eu auriá bien minjat aquelas fuèlhas de chau e ‘quius fruts porrits que minjan los pòrcs. Mès persona ne li donava ren. Un dessèir, lo vèntre vuèit, eu se leisset tombar sus un tronc. E eu gueitava per la cruasèia los ausèus que volavan leugierament. Epuei eu vit parèitre dins lo cièl la luna e las estèlas e eu se disset en plurant :
Labàs, la maison de mon pair es plena de valets qu’an dau pan e dau vin, daus uòus e dau fromage, tant qui ne’n vòlen. Pendent ‘queu temps, ieu muere de fam aquí. E ben, ieu vau me levar, ‘nirai trobar mon pair e li dirai : ieu firi un pechat quand ieu voguère vos leissar. N’auguère grand tòrt e fau que vos me’n punissietz. Ieu zo sabe ben. Ne m’apelatz pus vòstre filh, tretatz-me còma lo darrier de vòstres valets. (?) copable mes ieu m’ennuiavi luènh de vos.

Cubzagués / Salut as vielhs molins (J. Allain)

Pusque, modestament, vòli per eths escriure

Un mòt d’admiracion.

Son tots la: Montalòn, Cubzac (Cuzat), Peiralevada,

Sent-Roman… dens l’èr pur de ‘quela matinada,

Engrumant lurs cançons.

Lo vent fresc s’a levat, lo vent que sovent manca

Lo molinèir, còifat de sa boneta blanca

A leishat son somelh

Dens son pilòt de blat remuda a plenas palas

Sa mòla vai grusar tot aquò, car las alas

Viran au grand solelh

Tic tac tic tac – que l’un a son vesin responde

La farina ferà dau pan per tot lo monde

Lo molin es valent

Ne s’a pas repausat un jorn dempei mestiva

Dau freit de son trabalh vodré que shacun vive

……

Mès la brisa pus calma anfin immobilisa

Des grands braç coratjós la  vela blanca o grisa

Lo molin arrestat

Coma un òme esbafat d’ager corrut tròp viste

Es urús de drumir. La  colina es pus trista

Dens l’immobilitat

E l’un diré alòrs, tant sanja lo mistère

Coma das grandas crotz, simbòle de prièra

Pura imatja d’amor

Sinhe dau cièl vèrs qui l’anma a pena esvelhada

Demanda lo matin, faça au tarrèir tornada

Lo pan de shaque jorn

Tot ce que disi la, ‘quò n’es qu’un rèive estrange

Lo progrés a vingut : “Fau que tot aquò sange”

Dissut en arribant

La vila a englotit nòstes petits vilatges

Nos an tot pris, ‘queths gents que se disen pus sages

E pus sabents qu’avant.

Tots les molins aimats das campanhas anticas

Ne seràn jamès mèi que de vielhas relicas

Son frapats sens perdon

Adara gueitatz-les : sens ala ni sens tèsta

Tot pròishe sembla estar que quauquorren protesta

Contra ‘queth abandon

De lurs flancs deishirats shaca pèira que tomba

‘Quò’s un brin dau passat que descend dens la tomba

Quand n’i seram pas mèi,

‘queths amics dont les elhs an gardat l’abituda

Que ‘quò’s que restarà ? Desèrt e solituda

En haut dau grand tarrèir

Ò ! quand vingrà ‘queth temps, escotatz-me mainatges !

Si vos an[atz] alòrs vesitar ‘queths paratges

Sigetz emocionats

E pusque l’avenir ne pòt se har coneishre,

Aimatz en vòste esprit doçament har reneishre

L’ombra des jorns passats

E que l’anma des vielhs, qu’an vist les molins mòrre

A costat de vosauts a tot moment damòre

Prèsta a vos sostenir

Dens les meishants camins de vòste lòng viatge

Que vos done surtot la fòrça e lo coratge

De bien vos sovenir