Arcuelhença a Mos de Lamirand

Canonge Pascal BADIÒLA, mai 1941. Discors d’arculh a M. Lamirand, menistre de la Junessa deu gobernament de Pétain.  « La Republica avèva tròp cercat a destruíser las lengas de França autas que non pas lo francés. ‘Quò’s aquò qu’explica qu’i aujut felibres, e non deus mendres, que cerquèren l’apoi de la dreta, roialista e maurrassiana. Entau, quòra lo mareishau Pétain prengut lo poder, saludèren demb entosiasme son avenament. Lo mareishau avèva hèit promessas. Lo menistre de l’instruccion publica n’èra donc pas Georges Ripert, frair deu celèbre felibre provençau ? Elàs ! Pétain tingut briga sas promessas. Apui n’èra pas estar maranhan de s’apoiar sus un gobernament que viren bienlèu qu’èra reduïsut a l’impuishença , e que comprenèvan que totas sas decisions podèvan sonqu’auger un caractère provisòri ? Fau díser tanben que lo « petainisme » de certèns felibres tenèva tanben a lur engatjament politic personau d’un bòrn, a simpatias de combatents de 14-18 per lo « vencur de Verdun » d’un aut bòrn. »

Mossur lo Ministre,

Grand mercés de la visita agradiva qui hètz a la nòbla pròvinça de Biarn, ua de las mei bèras de França.

Ací autorn de vos, qu’ei lo mei beròi flòc de flors de la nosta tèrra, la joenessa biarnesa qui’vs hè arcuelh d’aunor.

Qu’ei sustot per’mor d’era qui vienetz.

Qu’avetz lo perpic de véder quin se compòrta entà l’encaminar hens la via deu tribalh, de la valentia e deus devers de la vita. Sabiatz que nosta volentat e la vòsta caminan a ua.

Tanben qu’avem espudit la posoeria qu’aqueths pòliticiens afronturs qui n’an pas sabut guardar la hortalessa deu peís, ni horgar las engibanas de guèrra, ni guinhar per dessús las termièras deu lhevant. Per aqueths enganaires, la França qu’ei devienguda ua prauba causa, sutgèt de pietat davant l’univèrs. Per aqueths, qu’avem a patir ua tarribla esprava. Mes Diu ne’ns a pas desbrombats. Autescòps la Patria qu’esté autant abladada e herida : qu’avom lo miracle de Jana d’Arc. Uei tà suportar noste malur, la Providença bona que’ns envia lo marescau PETAIN. N’èra pas briga copable de la nosta des.hèsta, aqueth gloriós soldat : Au crit d’ajuda de la Patria escanada, que s’ei quilhat, atrevit e fièr com aus dias de Verdun. Digatz-l’i, si vos platz, a noste capdau sauvador, nosta reconeishença, e noste amor fidèu ; digatz-l’i que la joenessa deu Biarn ei tota atroperada darrèr d’eth, autorn deu drapèu. La França non pòt perir.

Presents, los pè-terrós de la paisaneria qui demoran fidèus au casalar. Nòble paisanís !…

Presents, los obrèrs de tot escantilh qui tiran la rishessa de la madèra natra.

Presents, los estudiants valents qui afèitan l’esperit, e aborreishen dinc a l’estrangèr los arrais de la claror francesa.

En noste còr boreish l’arseish deu vin de Jurançon. Que haram nosta valentia coraluda com los cassos de Biarn, nostes braç autant endurcits que los pics de la montanha ; que volem caminar los uelhs de cap a las estelas, clarejants de la lustror deu cèu, e portar lo front mei haut que lo capèth deu pic d’Aussau, qui’ns guinha deu som de la termièra d’Espanha.

Atau equipats, òc-ben de segur, que vam rebastir la maison FRANÇA, e qüand sia aplomada de dret, enclaveram, sus la mei hauda pèira  deu lindau, lo fièr devís de noste viscomte Gaston Febús : « Tòca-i si gausas ! »

Sivant M. Grosclaude, La Gascogne, Témoignages sur 2000 ans d’histoire, Per Noste, Ortés, 2006 reed.

Arrèst de la Cort Major

Tèxte biarnés de 1643, botat en grafia normalizada. S’agís d’una verificacion de virginitat.

XXIVe de genèr, enter Arnaud de CUPIT deu lòc de Gavaston e Bertomiu deu Ber (Vèrn?) deu medish lòc.

EN FÈIT : Lodit CUPIT a declarat que los mesprètz que Bertomiu avè deu contrat de maridatge passat enter la hilhòta eretèra deudit CUPIT e Joanon hilh deudit Ber, après s’estar prometuts en maridatge, dat la promessa de har esposalícias lo terç mes permèr vienent, qu’aqueth temps passat e vist lo hredoliquèr deusdits Ber, pair e hilh, qu’a dat au soberdit CUPIT d’aperar en Cort a las fins de ne plus retardar las esposalícias demandant que sian hèitas dimartz prosmar vienent en la glèisa de la parròpia on sa hilhòta se trobarà vestida de blanc e flocada a dètz òras deu matin, fauta de que lodit Ber sia condamnat en mila florins de domatges, interèsts e despens.

D’auta part, Bertomiu deu Ber present, a declarat que Joanon, son hilh, avè granas resons per non préner a molhèr ladita hilhòta eretèra deudit CUPIT, que s’èra apercebut que bèth dimenge matin, en guardant las vacas, lo long deu costat de Gavaston, la hilhòta deu Ber s’èra leishada barrejar sus l’èrba per un joen mossur com si volèn har au truca-melic, que tau infidelitat au son pretendant qui ei de maison aunèsta seré de cornalut prejudici a soa reputacion, per que sos parents lo renegarén.

Per consequent, eth demanda,entà saber si la pèça noviau de ladita hilhòta ei estada desgauchida e desmantibulada, que sia visitada per qüate matronas deu lòc de Morlans qui solas at coneisheràn en las fòrmas acostumadas, rendudas qui seràn au lòc de Gavaston, en l’ostau de la hilhòta eretèra de CUPIT entà procedar a l’averament, vista e examinada la pèça noviau de la hilhòta eretèra de CUPIT, per, si lo cas ei, anullar lo contrat passat e condamnar lo soberdit aus despens.

NOS, los dotze Barons, sedents en la domenjadura deu lòc de Vesin(h?), audidas l’ua e l’auta partidas, abans díser dret, averat per qüate matronas deu lòc e vila de Morlans e qui’s seràn portadas en l’ostau aperat CUPIT, au lòc de Gavaston on ei la hilhòta eretèra deu CUPIT, serà hèit averament de l’estat de la pèça noviau de la hilhòta eretèra, en tau fin que, sus çò qui seré vist e reportat per lasditas matronas, per nos sia hèit dret a las partidas aishí que de rason, despens reservats incò lavetz.

Açò repòrtan las matronas : NOS Jana Anfrèra, Arnauda Fossoton, Bernadina Lagualheta, Bertomila Condoret, matronas deu lòc e vila de Morlans, per mandament de la Cort Major, sedent au lòc de Vesin(h?), nos èm transportadas au lòc de Gavaston, en l’ostau deud. CUPIT, on arribant audit lòc, avem trobat la dauna Arnaudina deu CUPIT qui hielava devant la pòrta, a la qüau avem demandat on èra sa hilhòta eretèra ; era nos a responut qu’èra au solèr fens [hens] son lheit. Autanlèu, nos avem avitat nostes cièrges e qu’èm montadas au solèr on avem trobat au lheit la hilhòta, lo ridèu estremat e lo mandament de la Cort mentavut, avem arrecomandat a la hilhòta d’arrevirar l’apriga, de’s botar l’ua cama ençà, l’auta enlà de tau manèira que sa pèça noviau de plan se presentasse, a çò que la hilhòta a aubedit. Lo tot examinat e sens mautocassejar, avem reconegut que los peluchòts de la dita pèça noviau èran arrevirats, lo viravidau desviat, lo mantelet espaparit, çò qui nos a dat a conéguer que i avèn hodilhat e que la pèça noviau èra desgauchida e desmantibulada.

En fe de que, NOTUM SIT, que la Cort Major, vist lo reportat per lasditas matronas, de lasqüaus las paraulas non pòdin estar que vertadèras, per çò qui coneishen plan çò qui’s sèg deu jòc de truca-melic, decida de prononciar que lo contrat de maridatge entre Joanon de Ber e l’eretèra deu CUPIT ei e serà anullat, que cada partida se maride dab tota auta qui volha, los despens compensats.

E los Barons an signat.

Una bròia cançon !

Bèth shivalièr, en gascon pirenenc