Tèxte d’origina
Lo dròlle pròdigue
1- Un òme n’avè que dus hilhs. Lo mèi jene dishut a sòn pair : « Es temps que sisgui mòn mèste e qu’agi argent. Fau que pusqui m’en anar e que vegi dau país. Partatgetz vòste bèn e balhetz-me ce que divi auger. » « Ò, mòn hilh, dishut lo pair, com vodràs. Sès un maishant e s’ràs punit. » Apui obrins un tiroir, partatgèt sòn bèn e n’en hit duv’s (duus) parts egalas.
2- Chic de jorns après, lo maishant hilh s’en angut dau país, en hens lo fièrt e shens díder adiu a digun. Travassèt hòrt de landas, das bòscs, de les ribèiras, e vingut dens una granda vila, ont despensèt tot son argent. Au bot de quauques mes, estèt aublijat (òblijat) de vénder sas hardas a una vielha hemna e se logar per estar vailet : l’envièren as camps per i gardar los aines e los beus.
3- Alòrs estèt hòrt malerús. N’avut pas mèi de lèit per dromir la nuit, ni de huc per se cauhar qüand hadèv’ freid. Avè quauque còp tant grand’ hame qu’auré bien minjat aqueras hulhas de caulet e aqueths fruits porrits que mingèvan los pòrcs, mès digun ne li balhèv’ arren.
4- Un dessèir, lo vente voit, se dishèt tombar sur un taboret, espiens per la frinèsta los audèths que volè’an liugèirament. Apèi vit paréisher dens lo cièl la luna e les estelas, e se dishut en plorens : « Alà, l’ostau de mòn pair es plen de dòmestiques qu’an pan, vin e hormatge, tant que n’en vòlen. Pendens aqueth temps, jo, mòri de hame aquí. »
5- E ben, vaut me levar, airèi trobar papair e li dirèi : « Heri un pecat qüand voluri vos quitar. Avuri grand tòrt e fau que me puníssetz, lo sabi bien. Ne m’apèretz pas mèi vòste hilh, tretatz-me com lo darrèir de vòstes vailets. Estèri copable, mès languivi lunh de vos. »
6- Lo pair èra dens sòn casau, fenissens d’arrosar sas flors : vesitèva los pomèirs e los radims. Qüand vit venir sau camin sòn hilh tot caperat de sudor e de possièra, trainans la cama, poscut a pena lo creire. Se demandèt si falèv’ que lo punissi o que li perdonèssi… Enfin, emb les larmas dens los ulhs, li tendit los braç e, se gitens a sòn còth, li balhèt un gròs pichòt.
7- Apèi hit asseitar sòn hilh, sonèt sas gents e los vesins : « Vòli l’aimar com davant, lo prave dròlle, lesi dishut, tanlèu qu’estèren tots arribats. A estat assez punit : que digun adara ne li hèci nat repròishe. Vinetz lo véder, portetz-li viste una minhona vèsta, metetz-li una baga au dit e das solièrs nèus as pès. Poiratz tanben préner viguèirs, canards e amenar un vetèth bòn a tu(v)ar ; vam búver, minjar ensemble e har una granda hèsta. »
8- Los vailets aubediren a sòn mèste e meturen una bèra napa ses la taula. Au mème moment, lo hilh ainat revinèv’ de la caça emb sòs cans : « Qu’es donc aqueth bruit ? cridèt en jurens. Credi que càntatz aquí ; n’es pas tròp lèu que reveni. Sètz pèc, papair ? »
9- « Non, mòn hilh, ne lo sèu pas, respondut lo vielh. Si hèuc aquò, es que sèu hòrt content. Càntam e sèm erús, car am bien dequé. Que lo vulhes o non, fadrà que cantes tu tanben e que te rejoíssis emb nosauts, percé que tòn frair qu’èra mòrt es revingut a la via. Es com si vinèv’ de vader : gèir èra perdut, anuit lo valà retrobat.
1- Remplaçar los francismes (e irregularitats d’accentuacion probable digudas au francés) per de fòrmas pròishas, atestadas dens lo mème airau dialectau
Lo dròlle prodigue
1- Un òme n’avè que dus hilhs. Lo mèi jene dishut a son pair : « Es temps que sisgui mon mèste e qu’agi argent. Fau que pusqui m’en anar e que vegi dau país. Partatgetz vòste bèn e balhetz-me ce que divi auger. » « Ò, mon hilh, dishut lo pair, com vodràs. Sès un maishant e s’ràs punit. » Apui obrins una tireta, partatgèt son bèn e n’en hit duv’s (duus) parts egalas.
2- Chic de jorns après, lo maishant hilh s’en angut dau país, en hens lo fièrt e shens díder adiu a digun. Travassèt hòrt de landas, das bòscs, de les ribèiras, e vingut dens una granda vila, ont despensèt tot son argent. Au cap de quauques mes, estèt oblijat de vénder sas hardas a una vielha hemna e se logar per estar vailet : l’envièren as camps per i gardar los aines e los beus.
3- Lavetz estèt hòrt malerús. N’avut pas mèi de lèit per dromir la nuit, ni de huc per se cauhar qüand hadèv‘ freid. Avè quauque còp tant grand’ hame qu’auré bien minjat aqueras hulhas de caulet e aqueths fruits porrits que mingèvan los pòrcs, mès digun ne li balhèv‘ arren.
4- Un dessèir, lo vente voit, se dishèt tombar sus un shèite, espiens per la frinèsta los audèths que volè’an liugèirament. Apèi vit paréisher dens lo cèu la luna e les estelas, e se dishut en plorens : « Alà, l’ostau de mon pair es plen de vailets qu’an pan, vin e hormatge, tant que n’en vòlen. Pendens aqueth temps, jo, mòri de hame aquí. »
5- E ben, vaut me levar, airèi trobar papair e li dirèi : « Heri un pecat qüand voluri vos quitar. Avuri grand tòrt e fau que me puníssetz, lo sabi bien. Ne m’apèretz pas mèi vòste hilh, treitatz-me com lo darrèir de vòstes vailets. Estèri copable, mès languivi lunh de vos. »
6- Lo pair èra dens son casau, fenissens d’arrosar sas flors : vesitèva los pomèirs e los radims. Qüand vit venir sau camin son hilh tot caperat de sudor e de possièra, trainans la cama, poscut a pena lo creire. Se demandèt si falèv‘ que lo punissi o que li perdonèssi… Enfin, emb les larmas dens los ulhs, li tendut los braç e, se gitens a son còth, li balhèt un gròs pichòt.
7- Apèi hit asseitar son hilh, sonèt sas gents e los vesins : « Vòli l’aimar com davant, lo prave dròlle, lesi dishut, tanlèu qu’estèren tots arribats. A estat propunit : que digun adara ne li hèci nat repròche. Vinetz lo véder, portetz-li viste una minhona vèsta, metetz-li un anèth au dit e das solièrs nèus as pès. Poiratz tanben préner viguèirs, guits e menar un vetèth bon a tu(v)ar ; vam búver, minjar amassa e har una granda hèsta. »
8- Los vailets aubediren a son mèste e meturen una bèra tavalha ses la taula. Au mème moment, lo hilh ainat revinèv‘ de la caça emb sòs cans : « Qu’es donc aqueth bruit ? cridèt en jurens. Credi que càntatz aquí ; n’es pas tròp lèu que reveni. Sètz pèc, papair ? »
9- « Non, mon hilh, ne lo sèu pas, respondut lo vielh. Si hèuc aquò, es que sèu hòrt content. Càntam e sèm erús, car am bien dequé. Que lo vulhes o non, fadrà que cantes tu tanben e que te rejoíssis emb nosauts, percé que ton frair qu’èra mòrt es revingut a la via. Es com si vinèv‘ de vader : gèir èra perdut, anuit lo valà retrobat.
2- Regularisar la conjugason
Lo dròlle prodigue
1- Un òme n’avè que dus hilhs. Lo mèi jene dishut a son pair : « Es temps que sii mon mèste e qu’agi argent. Fau que pusqui m’en anar e que vegi dau país. Partatjatz vòste bèn e balhatz-me ce que divi auger. » « Ò, mon hilh, dishut lo pair, com vodràs. Sès un maishant e seràs punit. » Apui obrins unatireta, partatgèt son bèn e n’en hit duv’s (duus) parts egalas.
2- Chic de jorns après, lo maishant hilh s’en angut dau país, en hens lo fièrt e shens díder adiu a digun. Travassèt hòrt de landas, das bòscs, de les ribèiras, e vingut dens una granda vila, ont despensèt tot son argent. Au cap de quauques mes, estèt oblijat de vénder sas hardas a una vielha hemna e se logar per estar vailet : l’envièren as camps per i gardar los aines e los beus.
3- Lavetz estèt hòrt malerús. N’avut pas mèi de lèit per dromir la nuit, ni de huc per se cauhar qüand hadè freid. Avè quauque còp tant grand’ hame qu’auré bien minjat aqueras hulhas de caulet e aqueths fruits porrits que mingèvan los pòrcs, mès digun ne li balhèva arren.
4- Un dessèir, lo vente voit, se dishèt tombar sus un shèite, espiens per la frinèsta los audèths que volèvan liugèirament. Apèi vit paréisher dens lo cèu la luna e les estelas, e se dishut en plorens : « Alà, l’ostau de mon pair es plen de vailets qu’an pan, vin e hormatge, tant que n’en vòlen. Pendens aqueth temps, jo, mòri de hame aquí. »
5- E ben, vau(c) me levar, airèi trobar papair e li dirèi : « Hiri un pecat qüand voluri vos quitar. Avuri grand tòrt e fau que me puníssitz, lo sabi bien. Ne m’apèritz pas mèi vòste hilh, treitatz-me com lo darrèir de vòstes vailets. Estèri copable, mès languivi lunh de vos. »
6- Lo pair èra dens son casau, fenins d’arrosar sas flors : vesitèva los pomèirs e los radims. Qüand vit venir sau camin son hilh tot caperat de sudor e de possièra, trainens la cama, poscut a pena lo creire. Se demandèt si falè que lo punissi o que li perdonèssi… Enfin, emb les larmas dens los ulhs, li tendut los braç e, se gitens a son còth, li balhèt un gròs pichòt.
7- Apèi hit asseitar son hilh, sonèt sas gents e los vesins : « Vòli l’aimar com davant, lo prave dròlle, lesi dishut, tanlèu qu’estèren tots arribats. A estat pro punit : que digun adara ne li hèci nat repròche. Vinetz lo véder, portatz-li viste una minhona vèsta, metetz-li un anèth au dit e das solièrs nèus as pès. Poiratz tanben préner viguèirs, guits e menar un vetèth bon a tu(v)ar ; vam búver, minjar amassa e har una granda hèsta. »
8- Los vailets aubediren a son mèste e meturen una bèra tavalha ses la taula. Au mème moment, lo hilh ainat revinè de la caça emb sòs cans : « Qu’es donc aqueth bruit ? cridèt en jurens. Credi que càntatz aquí ; n’es pas tròp lèu que reveni. Sètz pèc, papair ? »
9- « Non, mon hilh, ne lo sui pas, respondut lo vielh. Si hèuc aquò, es que sui hòrt content. Càntam e sèm erús, car am bien dequé. Que lo vulhis o non, fadrà que cantis tu tanben e que te rejoíssis emb nosauts, percé que ton frair qu’èra mòrt es revingut a la via. Es com si vinè de vàder : gèir èra perdut, anuit lo valà retrobat.
3- Auts arrenjaments possibles per una normalisacion pus possada
Lo dròlle prodigue
1- Un òme n’avè que dus hilhs. Lo mèi june dishut a son pair : « Es temps que sii mon mèste e qu’agi argent. Fau que pusqui m’en anar e que vegi país. Partatjatz vòste ben e balhatz-me çò que divi auger. » « Ò, mon hilh, dishut lo pair, com vodràs. Sès un maishant e seràs punit. » Apèi obrins una tireta, partatgèt son ben e n’en hit duas parts egalas.
[ En òc normat, june es considerat coma un francisme. Egau, ne capèra pas l’aira gascona en generau, mès sonque lo Bordalés. Es donc un francisme de contacte (benlèu un sentongisme ?) e pas un francisme de degradacion de la lenga. Aquò’s donc pr’aquò que lo gardi. ]
2- Chic de jorns après, lo maishant hilh se’n angut dau país, en hens lo fièr e shens díder adiu a digun. Travarsèt hòrt de landas, de bòscs, de ribèiras, e vingut dens una granda vila, ont despensèt tot son argent. Au cap de quauques mes, estèt oblijat de vénder sas hardas a una vielha hemna e se logar per estar vailet : l’envièren aus camps per i gardar los aines e los beus.
[ En gascon normat, an costuma d’escríver on. Ont es mèi logic, cf. la prononciacion gascona. ] [ Gardi oblijat au lòc d’obligat, aquesta darrèira fòrma n’estent pas atestada en gascon septentrionau. ]
3- Lavetz estèt hòrt malurús. N’avut pas mèi de lèit per dromir la nuit, ni de huc per se cauhar qüand hadè freid. Avè quauque còp tant grand’ hame qu’auré bien minjat aqueras hulhas de caulet e aqueths fruits poirits que mingèvan los pòrcs, mès digun ne li balhèva arren.
[ Escrivi qüand e non quan coma ‘quò’s la costuma en gascon normat, aquera fòrma fautiva se prononciant coma can. ]
4- Un dessèir, lo vente voit, se dishèt tombar sus un shèite, espiens per la frinèsta los audèths que volèvan liugèirament. Apèi vit paréisher dens lo cèu la luna e las estelas, e se dishut en plorens : « Alà, l’ostau de mon pair es plen de vailets qu’an pan, vin e hormatge, tant que ne’n vòlen. Pendens aqueth temps, jo, mòri de hame aquí. »
[ Pòden utilisar las mès les es egau una fòrma logica en gascon septentrionau. ]
5- E ben, vau(c) me levar, airèi trobar papair e li dirèi : « Hiri un pecat qüand voluri vos quitar. Avuri grand tòrt e fau que me puníssitz, lo sabi bien. Ne m’apèritz pas mèi vòste hilh, treitatz-me com lo darrèir de vòstes vailets. Estèri copable, mès languivi lunh de vos. »
[ Utilisi treitatz e non tractatz percé que tractare > treitar, coma tractum > trèit. ]
6- Lo pair èra dens son casau, fenins d’arrosar sas flors : vesitèva los pomèirs e los radims. Qüand vit venir sau camin son hilh tot caperat de sudor e de possièra, trainens la cama, poscut a pena ic creire. Se demandèt si falè que lo punissi o que li perdonèssi… Enfin, emb las larmas dens los ulhs, li tendut los braç e, se gitens a son còth, li balhèt un gròs pichòt.
[ Possièra es la sola fòrma coneishuda en gascon septentrionau. Aurem poscut utilisar possèira (mès benlèu qu’es una fòrma reconstituada per E. Bourciez, per Bordèu) o prova/povra (pus landés). ]
7- Apèi hit asseitar son hilh, sonèt sas gents e los vesins : « Vòli l’aimar com davant, lo praube dròlle, lisi dishut, tanlèu qu’estèren tots arribats. Es estat pro punit : que digun adara ne li hèci nat repròche. Vinetz lo véder, portatz-li viste una bròia vèsta, metetz-li un anèth au dit e solièrs nèus aus pès. Poiratz tanben préner viguèirs, guits e menar un vetèth bon a tuar ; vam búver, minjar amassa e har una granda hèsta. »
[ Èi causit lisi au lòc de lesi, per tant que les duas fòrmas codominin. En efèit, pòdem considerar lisi coma lo plurau de li + l’advèrbe i ; per contra, se descompàusam lesi en les + i, aquò pausa problèma vist que les es femenin. ] [ Minhona poiré tanben estar conservat. ] [ Tuar au lòc de tuvar es englobant mès ne sanja briga la prononciation. ]
8- Los vailets aubediren a son mèste e meturen una bèra tavalha sus la taula. Au mème moment, lo hilh ainat tornèva de la caça emb sons cans : « Qu’es donc aqueth bruit ? cridèt en jurens. Credi que càntatz aquí ; n’es pas tròp lèu que torni. Sètz pèc, papair ? »
9- « Non, mon hilh, ne lo sui pas, respondut lo vielh. Si hèuc aquò, es que sui hòrt content. Càntam e sèm urús, car am bien dequé. Que lo vulhis o non, fadrà que cantis tu tanben e que te rejoíssis emb nosauts, percé que ton frair qu’èra mòrt a tornat a la via. Es com si vinè de vàder : gèir èra perdut, anuit lo vaquí retrobat.
—————————————————-
Per comparar demb lo gascon « normat » (los occitanistas regents o pròfs me corrijaràn) :
1- Un òmi qu’avè(va) sonque dus hilhs. Lo mei joen que digó au son pair : « Qu’ei temps que sii lo men mèste e qu’agi argent. Que cau que posqui me’n anar e que vedi país. Partejatz lo vòste ben e balhatz-me çò que devi aver. » « Ò, mon hilh, digó lo pair, com voleràs (vorràs). Qu’ès un maishant e que seràs punit. » Puish obrint ua tireta, que partegè lo son ben e ne hasó duas parts egalas.
2- Chic de jorns après, lo maishant hilh que se n’anó deu país, en hasent lo fièr e shens díser adiu a digun. Que traversèt hèra lanas, bòscs, arrius, e que vienó hens ua grana vila, on despensè tot lo son argent. Au cap de quauques mes, que devó véner las soas pelhas a ua vielha hemna e logà’s com vailet : que l’envièn aus camps tà i guardar los ases e los bueus.
3- Alavetz qu’estó hèra malurós. N’avó pas mei de leit tà dromir la nueit, ni de huec tà cauhà’s quan hasèva hred. Qu’avè(va) a còps tan grana hami qu’auré plan minjat aqueras huelhas de caulet e aqueths fruts poirits que minjavan los pòrcs, mes digun ne’u balhava arren.
4- Un ser, lo vente vueit, que’s deishè càder sus un trubès, espiant per la frinèsta los ausèths qui volavan leugèrament. Apuish que vedó paréisher hens lo cèu la lua e las estelas, e que’s digó en plorant : « Acerà, l’ostau deu men pair qu’es plen de vailets qui an pan, vin e hromatge, tan qui ne vòlen. Pendent aqueth temps, jo que’m mòri de hami aquí. »
5- E ben, que’m vau levar, qu’anerèi trobar lo men pair e que’u dirèi : « Que hasoi un pecat quan voloi vos deishar. Qu’avoi gran tòrt e que cau que’m punissitz, qu’ac sabi. Non m’aperitz pas mei lo vòste hilh, tractatz-me com lo darrèr deus vòstes vailets. Qu’estoi copable, mes que languivi luenh de vos. »
6- Lo pair qu’èra hens lo son casau, acabant d’arrosar las soas flors : que visitava los pomèrs e los arrasims. Quan vesó viéner suu camin son hilh tot cobèrt de sudor e de prova, arrossegant la cama, que podó a pena ac créder. Que’s demandè si calèva que lo punissi o que’u perdonèssi… Enfin, dab las lagremas hens los uelhs, que’u tenó los braç e, se getant au son còth, que’u balhèt un gròs poton.
7- Puish hasó asséder lo son hilh, qu’aperè las soas gents e los vesins : « Que voi l’aimar com abans, lo praube dròlle, ce’us digó autanlèu qu’estón tots arribats. B’es estat pro punit : que digun adara ne’u haci nat arcast. Vienetz lo véder, portatz-lo viste ua vèsta berogina, botatz-lo un anèth au dit e solièrs naus aus pès. Que poderatz (poiratz) tanben préner hasans, guits e miar un vetèth tuader ; que vam béver, minjar amassa e har ua grana hèsta.
8- Los vailets qu’aubedín au son mèste e que botèn ua bèra toalha sus la taula. Au medish moment, lo hilh ainat que tornava de la caça dab los sons cans : « Qu’ei donc aquet brut ? cridè en jurant. Que credi que cantatz aquí ; n’ei pas tròp lèu que torni. Ètz hòu, papà ? »
9- « Non, mon hilh, n’ac soi pas, ce responó lo vielh. Si hèi aquò, qu’ei que soi hèra content. Que cantam e qu’èm urós, pr’amor avem plan dequé. Qu’ac volhis o non, que calerà (carrà) que cantis tu tanben e que’t regaudissis dab nosautes, pr’amor lo ton hrair qui èra mort qu’ei tornat tà la vita. Qu’ei com si vienèva de vàder : ger qu’èra perdut, uei qu’es retrobat.
