Histoires en patois de Benauges (par Jeannot BERTIN, Escoussans)

La confession suus tiules

Dus braves gents de l’ancien temps, lo Capdet e la Capdeta, la-bàs, au bòrd deu Ciron, presque a Cap-Bartàs, trabalhèvan quauques jornaus de meishanta tèrra; mès dens aqueth temps, sabèvan espranhar e, sens chic de causas, se tirèvan d’afar. Se crompèn un ostau e vivèvan tranquilles. Mès valà qu’un ivèrn, malur, plau, plau, plau… com qui la gita… I avè aiga pertot. Vesèvan pas qu’aquò. Lo Ciron desbordèt, lo Bartàs desbordèt, e l’aiga montèt, montèt, e arribèt au maisoet. Lurs mainatges, qu’avèn bon còr, lis-i dishuren : « Vinètz donc a l’ostau, la pòrta es granda obèrta, mema vos vieram culher! » Mès los dus vielhs, testuts, ne voluren pas enténder arrés e, una nuit qu’i avè encara mei plavut que d’abituda, quand nòstes papèts se revelhan a l’Angelús, i avè aiga dinc au pè deu lit, lo can èra negat sus lo sulh de la pòrta e per se’n anar, bonjorn! Per se poder tirar d’aquiu, n’i avè pas d’aute moien  que de montar sus l’ostau. Demb una escala, Capdet tirant Capdeta, Capdeta possant Capdet, l’un aidant l’aute, arriban, egau, tot en planhens, a se méter a shivau sus l’aresta de la teulada. E se lamentèvan en plorans, cresèvan sa darrèra òra vinguda…

« Lavetz, praubeta, ce disèva Capdeta, crei, mon praub’òme, qu’es bien fenit de pensar aver Mossur Curè per nos aidar a bien morir; mès, per que lo Bon Diu nos perdoni nòstes pecats, poirem bien, shacun a nòste torn e l’un a l’aute, nos confessar.

— Se vòs, respond Capdet, comença, tu, Capdeta!

— A non! respon Capdeta, es a tu, ès lo pus vielh, es a tu l’aunor!

Mès Capdet reflechiva e disèva pas res.

— Anem, disèva Capdeta, avança-te, l’aiga que monta! Autament, vas anar dens lo huc de l’infèrn! »

E valà nòste Capdet que comença tot doçament e que s’acusa de totas sas malhèitas : d’aver estat gormand, avare, ivronhe un chic, d’aver dens son june temps corrut la patantèna, d’aver dens los afars rotlat son proshen, de l’aver trompat e presque panat, tant vau díser, tots los còps dont a poscut, en franc Gascon…

 » E òc, ce pensèva la Capdeta, e òc, ne’n sabi long sus ton compte adara.

— Anem, Capdeta, ce ditz Capdet un còp qu’avut fenit, a tu de te confessar, vam véser çò que racontas.

— Aten, Capdet, aten un chic, l’aiga que comença a baishar! »

Contat per Monsur Cazeaux, de Lobens (Reulés). Enregistrat e transcrit per J.-P. Laliman.

Lo laveder de Caishen

Dens : G. Laporte-Castède, Pain de seigle et vin de grives, compte d’auteur, Dax, 1980.

 

J’avè, d’auts còps a Caishen, un vielh curè, enqüèra esbrit totun, e que s’entenè dab lo maire com lo can dab lo gat.

De ‘queth temps, las hemnas qu’anèvan soent a confessa : un còp per mes aumens, quauque còp dus. Entertant, que’us arribèva d’aver quauque amic, de gahar lo betolèr e de har peguessas.

Aqueras plègas ne son pas aisidas a díser… e lo curè, pro viste, qu’estic ahurbit d’enténer aqueth arrimatoères. Dab cadua, que hasoc un convienut ; que’u caliva díser au confessional : «que soi tombada dens lo laveder… un còp… dus còps… tres còps…». Entà banlèu, totas las hemnas qu’estín au siòt. Que tombèvan dens lo laveder e que’s hasèn perdonar.

Mès, un jorn, lo praube òmi caloc deishar la paroassa a un joen. Qu’avoc, avant de s’en anar per tostemps, lo plaser de véser lo qui’u devè remplaçar ; e, tots dus amassas, que hasón hèra d’istoèras : parlan de la glèisa, deu maire, deu regent, deu factur e deu cantonièr…

Lo jorn deus sons adishatz au son monde, lo vielh curè que pensèc que s’avè oblidat ua causa : de’u díser com las hemnas confessèvan lo pecat de pegolhèr.

— Bah, que vau deishar la comission au maire. Que l’i harà.

Atau pensèc e atau hasoc.

Lo maire que prometoc… Mès e disoc pas arren au navèth curè.

Aqueste que hè l’arribada. Qu’es hèra bien vist de tots, deu maire sustot. E las hemnas que van a confessa un chic mèi soent qu’avant. E totas, sonque las tòrtas, las lèsas e las hoishudas, que’u hèn lo mème istoère : «Que soi tombada dens lo laveder un còp, dus còps… o cada setmana o hèra de còps».

Aquò que’u sovèn au joen curè.

— Que van atrapar mau, aqueras praubas hemnas ! Benlèu j’aurà quauqua negada. Que cau qu’ac disi au maire !

E atau hè. Aquò que hè arríser lo maire, que’u hè arríser tant e mèi… E lo curè que’s demanda s’a ahar a un òmi com cau o a un pegolhan.

Qué har ? S’en va trobar lo cantonièr, un vielh gojat  de qüaranta ans. Lo capèth a la man, aqueste qu’escota lo curè e que’u promet d’anar tot jorn au laveder e de portar ajuda, se cau, en aqueras malurosas.

Las setmanas que passan, los dimèishes tanbenh… e tostemps, las lavairas que’s foten dens l’aiga de l’arriu.

Lo curè que pareish : aqueth ahar que l’empacha de dromir.

Lo jorn de Pascas, après vrèspas, que’s hè menhar au laveder peu maire e peu cantonièr ; totas las hemnas que segueishen. E aquí, que ditz :

— Mossur lo Maire, aquò a pro durat ! Lo vòste dever qu’es de har vèner, ací, quauqu’un deu Mont entà véser çò que cau har. Las hemnas que son hartas de’s banhar, ivèrn com estiu. Urós que ne sii pas arribat un malur !

E las hemnas de tirar lo roge e  lo maire de’s fóter a arríser com un tistèth… Lo curè, eth, que creid vàser pèc.

— Mais enfin, Monsieur le Maire, c’est insensé ! Comment, vous refusez d’agir, et cela vous fait rire ? Pourtant, vous ne devez pas ignorer que votre femme, la pauvre, elle aussi tombe de temps en temps dans ce maudit lavoir. Elle me l’a confié. Cela vous laissse-t-il insensible ?

Mès lo Maire, adara, n’arritz pas mèi briga. Que s’arrevira e que’s fot a húger com s’avè lo hoec au cuu.

Dempús, ne l’an pas jamès tornat véser : ni a soa-casa ni dens lo país. Aont a fotut lo camp ? Digun n’ac sap. Mès benlèu hèra lonh, en un lòc ont las hemnas ne tomban pas jamès dens los laveders.

Una fauta d’ortografa

Mon istoara n’es pas un conte

Coma sovent dens l’Armanac

Quauque vielh farçur vos raconta

Aquò’s la veritat. Cric !… crac !…

 

Dens una petita comuna

D’una centena d’abitants

Labàs deu bòrd de Pampeluna,

Pòt i auger de ‘quò quauques ans,

Un jorn devant Mossur lo Mère

La Cat’rina deu Litoquet

Se maridèt.

 

Mès valà que lo secretère

Qu’es perruquèir de son estat

E pas bien fòrt sus la gramèra

Avè sus lo papèir timbrat

De sa pus sharmanta escritura

Botat lo nom de la futura

Demb un Q a la plaça de C.

Quora lo mère vit la gafa

Se botèt  de suïta en dever

D’enlevar coma lo poiré

Aquera fauta d’ortografa.

Demb son canif fresc agusat

Anèva gratar lo contrat

Quora la juna maridada

Li cridèt, palla, espovantada :

– Ah ! non, mossur lo magistrat,

Pas de canif sus lo contrat !

Un canif, ‘quò pòrta malure

Coma n’a pas la bèth bien dura

Un contrat es si lèu lardat !

 

Mès, lavetz, que dishut lo Mère

Coma hèser donc per corrijar ?

Tè, tè, dishut lo secretère,

Èi mon rasoar, harà l’afar.

E coma rasa una figura,

Lo secretère perruquèir

Lavetz d’una man lèsta e sura

Rasèt lo Q sus lo papèir.

 

La fauta estut donc corrijada,

Lo nom de Cat’rina bien mis

Quora un farçur dens l’assemblada

Cridèt au mère : — N’èi bien vist !

Mès ‘quò’s res au costat d’adara.

Jamèi deu jamèi, mon amic,

N’aurí pas cresut véser encara

Rasar nat Q en plen public !

 

 

Mon istoara n’es pas un conte

 

Coma sovent dens l’Armanac

 

Quauque vielh farçur vos raconta

 

Aquò’s la veritat. Cric !… crac !…

 

Colhonada pas catolica

Encara una istoèra leugèira, Diu me’n perdoni.

Dus curès se desvestissen e s’aprèstan a préner una docha. Començan a hèser colar l’aiga mès s’avisan lavetz qu’an briga de sabon. Lo pair Jan, que ne’n a dens la crampa, decida donc d’anar lo quèrre viste hèit shens préner lo temps de se rabilhar.

Cor capvath los corrius, entra dens sa crampa e cròisha dus bocins de sabon, un dens cada man, e torna préner lo camin de les dochas, totjorn nud coma un bosic.

A mitat camin, dens un long corriu, avisa tres suras qu’arriban cap a d’eth. Podent pas s’estujar, se bota contra un mur e hèi coma s’èra una estatuda. Les suras arriban a son nivèu e s’arrèstan, ahurbidas de véser una estatuda tan realista.

La prumèira, entrigada, pausa la man sus la quiqueta de l’ « estatua ». Un chic geinat, lo pair Jan disha tombar un tròç de sabon.
– Ah d’acòrd, ‘quò’s un distributor de sabon !

La segonda, estonada, assaja tanben de tirar la quiqueta. Lo pair Jean disha tombar lo segond sabon.

La tresièma, espatrolhada, tira era tanben, un, apui dus, apui tres còps, mès ren se passa. Tira lavetz mèi fòrt, e s’escrida :
– Senta Vièrja Maria, ‘quò’s fòrt bien hèit ! Balha tanben lo gèl docha !!!

Una istoèra per ríser

Una colhonada en lemosin que vèni de lugir e que m’a hèit ríser… Vací, la traduïsi :

Quate òmes son dens un bar. Deu temps que l’un se’n vai pishar, los tres auts blagassan :

- Avèvi paur per mon hilh, que comencèt a trabalhar en lavant autòs. Mès vai t’hèser lanlèra, son patron tomba malaud, e li prepausa una plaça de vendur. E ben, vendut tant de banhòlas qu’adara lo garatge es a d’eth. D’alhurs, vèn de balhar una voatura en d’un amic per son anniversari.

- Jo, avèvi sustot paur per mon gojat, qu’amassèva hulhas dens los jardins d’un agent imobilièr. Mès l’agent divut arrestar son trabalh e prepausèren a mon hilh de préner sa plaça, çò qu’hasut tan bien qu’anuit l’agença es a d’eth. D’alhurs, vèn de balhar un ostau en d’un amic per son anniversari.

- M’encoentèvi un chic mèi per mon dròlle. Pensatz, au debut, lavèva los cagadèirs dens una granda banca. Apui, sabi pas perqué, dens la banca, li prepausèren una formacion, e chic a chic vingut director de la banca. Es tan rishe que balhèt un milion en d’un amic per son anniversari.

L’aut tipe s’entornèt, los auts li dissuren de qué parlèvan, ‘quò’s a díser de la reüssita deus hilhs.

- Ò, jo, mon hilh, i a pas de qué se’n gloriar. Es perruquèir desempui quinze ans ; amèi d’aquò es gay, un gay que vòu pas se maridar e qu’aima sonque partosar demb amics. Mès, dens tot aquò, fau saber véser lo bon costat, hèser la part de les causas : sons bons-amics, per son darrèir anniversari, li balhèren una voatura, un ostau e un milion….