Les gents que dóbtan (aumatge a Anne Sylvestre)

En patoàs garonés

 

Aimi les gents que dóbtan

Les que tròp escótan

Son còr se jampolar

Aimi les gents que dísen

E que se contra-dísen

Xentz se denonçar

 

Aimi los que grenguílhan

E los que susílhan

Avant d’auger jutjat

Aimi les gents que van

Mitat bien en tralhant

E mitat per costat

 

Aimi ses petitas cançons

Mème se pàssan per colhons

 

Aimi los mau-dringats

E los mau-acarats

Que son pas coma fau

Los que, mème travats,

Per pas qu’èstim geinats

Drendínan tot-tuixau

 

Los qu’auràn pas lenge honta

D’èster en fin de compte

Do còr de vagamonds

Pr’auger pas damandat

« Tiratz-nos do varat

De cap a lòcs mèi bons »

 

Aimi ses petitas cançons

Mème se pàssan per colhons

 

Aimi qui gausa pas

Saganar, maserar,

Panar la libertat

Los que vòlen pas èster

Sonqu’una frièsta

Pros ulhs dos mainats

 

Los que xentz auriflama

E daltonians de l’anma

Sàben pas les colors

Aqueths praubes missards

A qui jamèi l’istoara

Harà los aunors

 

Aimi ses petitas cançons

Mème se pàssan per colhons

 

Aimi les gents que dóbtan,

Qu’àiman quand lesi fóten

La patz de temps en temps,

Que vòlen pas se’n véser,

Mascanhar per se’n créser

Quitament disement

 

Disètz-lesi que l’anma

Es un grand huc que crama

Los pus negres marmuts

Una lutz qu’alugreja

Pinconèira, gareja

Tot çò qu’atz viscut

 

Merci per la tendressa

E rai per vòstas fessas

Qu’an hèit çò qu’an poscut

 

 

Gaby Balloux – 01/12/2020

Sonet deu 13/11

Coma som lo 13 de novembre, qué de milhor qu’un petit poèma a mòda de  commemoracion ?

 

Jo, saunegi d’un monde ont totas les grumilhas

Guitzaràn per la jòia, briga per la tristessa.

Shens mèi de violéncia, cant’ràn devath les trilhas

Serà un polit jorn, lugrej’rà l’alegressa !

 

Los praubes auràn sòs e los corrauds ostaus,

Cadun aurà trabalh, digun s’rà escarnit,

Digun n’aurà pas mèi talent, set o mèi frid,

Los apenats van ríser, van garir los malauds !

 

Perqué tuvar, blaçar, perqué hèser la guèrra ?

Perqué escagassar çò que viu sus la tèrra ?

Perqué tot deishibrar, donc, au lòc de parar

 

Una man bienvolenta, una man amistosa ?

L’umanitat es un teishut a tornar cóser,

Un linçòu que nos fau pauc a pauc pedaçar.

11 de novembre

11 de novembre… Desser, vesi arribar lo bus ridiculament flocat demb aqueths afrós drapèus blu-blanc-roge. Qui èra aqueth que parlèva deu blu de les bronhas hèitas per los policèirs, deu roge deu sang que los praubes gus voitèren per defénder interèsts que n’èran pas lurs… ?

11 de novembre, coma 8 de mai e autas datas guerrèiras – lo 14 de julhet n’en es, au solide –, disen que son commemorats per que les junas generacions n’aublidin pas çò que se passèt, per que tornin pas hèser la guèrra… brèf, hèstas de patz. Mès la patz diuré estar acompanhada demb la jòia. E les ditas junas generacions, diurén s’amassar per ríser, per se rejoïr de n’estar pas dens un estat en guèrra. E ben non, a la plaça d’aquò, un arremat de vielhs, vestits d’escur e hasent lo morre, escotan musica militària pesanta e discors gaunits de patriotisme pegàs.

E qué nos repapilhan aqueths rangonèirs demb lurs paraulas crusas ? Los braves sordats que tombèren per la patria… Lo sang versat per la França… Som damorats un país libre graça ad eths… Etc. Autament dit : « bravò a los que tuan los auts perceque lesi’c damandan ». E ben non, aqueths sordats son briga mòrts per la França. Son mòrts per ren. Sonque perceque los puishents, los rishes, èran en conflit… e hòp, la praubialha au front. Son simplament victimas e pas eròis. Los eròis son los desertors, los que refusan de se bàter contra d’autas victimas deu sistèma politic, mès que se baten – shens versar sang – contra aqueths puishents.

Poirén encara díser un pilòt de causas. Dirèi simplament que la mèi bròia faiçon de morir es morir per sauvar una via e pas morir per una causa abstrèita – patria, cultura, idèia, religion… Los qu’hèsen passar les causas abstrèitas avant lo bien-èster fisic, la via, la santat, au punt de sacrificar èstes vivents, meritan d’estar fotuts en preison per refleishir sus tot aquò.

Plantas 1 – Òmes 0… Una intelligença shens cervèth ?

Coma ne’n avèvam dejà parlat, l’antropocentrisme diu èster entèirament revist a nòsta epòca. Dejà en 1983, lo quimista american Ian Baldwin, descobrent l’existença d’una comunicacion entre vegetaus, tot capvirat, desclarèt : «Los briules parlan». Mès falut encara un brave trentenat d’annadas per que lo concèpte d’inteligença vegetala estussi acceptada, graças a… especialistas deu comportament animau ! E atau se bastit l’etologia vegetala.

Sàbem bien que la particularitat deus vegetaus (entr’auts) es de damorar fixas, mès tanben de damorar vivas amèi se pican una partida de lur còs (donc fonccionan shens organes : respiran shens paumons, destoxifican shens hetge, digèran shens budèths). Los dangèirs, las constrentas, hasent abonde, lisi a falut desvalompar divèrsas adaptacions au nivèu de lurs responsas metabolicas.

Una experiença hèita a l’universitat de Kyoto botèt en evidença la capacitat deus aubres a mudar : la paret de lurs cellulas jòga un ròtle de muscle ! Aut organe «animau» que tròba son equivalent en çò de las plantas : l’aurelha intèrna, materializada per gruns d’amidon se desplaçant en fonccion de la gravitat. Mès, amèi de percéber atau lur inclinason, los aubres perceben la fòrma de lur còs, coma ec montrèt una equipa de l’INRA de Clarmont : «Estúrem esmervelhats de descobrir aquò. Au cors de  l’evolucion, los vegetaus an trobat lo mejan de controtlar lur movement globau demb una percepcion locala. Pensèvam pas que se poscussi !»

Lo tabac mèrca la gatamina demb una audor qu’atira sons predators e un de sons gènes lemita la creishença de las larvas de gatamina ; lo tremble es doat de memòria – se sovèn d’una torsion e s’i acostuma – ; Sicyos angulatus a lo sens deu tocar, la cuscuta l’odorat e lo blat d’Espanha l’ausida (a 200 Hz, quasi la mitat de sas rigadas se vira de cap a la sorça sonòra). Los vielhs pins de l’Oregon (Pseudotsuga menziesii), eths, balhan a minjar a lurs companhs mèi junes. E tant de causas encara !

Lo prumèir reflèxe serà benlèu de s’escridar : «Mès ‘quò’s sonque l’afar de quauques procedats quimics !» E lavetz, qué crésetz que s’i passa dens nòste cervèth ? E ben, processús hasent intervenir neuromediators (comunicacion entre neurònas) e simples ions sodium e potassium (conduccion de l’inflús nerviós) amèi calcium (liberacion de neuromediators). Qué de radicalament diferent per rapòrt aus vegetaus ?

Los partisans de la neurobiologia vegetala pensan trobar lur «cervèth» dens lurs rigadas per sheis rasons : las rigadas son totas interconectadas ; intègran los nombrós sinhaus recebuts ; an un pic d’activitat a las extremitats ; essanjan sinhaus electrics e quimics ; adaptan lur creishença ; son fòrt rishas en captors de tots òrdes.

Solide, lo tèrme «intelligença» ne hèi briga l’unanimitat, los uns lo prenent dens lo sens «capacitat a percéber l’environament e a s’i adaptar finament», los auts considerant que suspausa la nocion de causida. Mès am dit que las plantas respiran shens paumons, destoxifican shens hetge, digèran shens budèths… donc perqué pas una intelligença shens cervèth ?

Carn de shivau o de vaca

Escandale de la carn de shivau… On es lo problèma ? Encara una absurditat : d’una part, la carn de shivau es comercializada en d’auts endrets ; d’auta part, sui pas segur que la consomacion de carn de beu gaunida d’antibiotiques èsti milhora. L’escandale es puslèu sentimentau : las (nombrosas ?) gents que refusarén de minjar un animaut « domestic » n’èran pas au corrent que n’i'n avèva dens aqueras lasanhas. Alòrs que, se vesen vianda etiquetada « shivau », la cromparàn pas apui valà tot. Mès, finalament, per nosauts predators, una bèstia es una bèstia. Perqué diable minjar shivau es tabó e pas minjar vaca ? Tot es sonqu’una question de cultura, solide, pusque beus e vacas son sacrats en Inda.

Vam anar mèi lunh : minjar can o gat n’es pas quauquarrés de meishant en soà. La question cruciala, ‘quò son las condicions d’abatatge, de via, d’igièna : tanlèu que los animauts son esganurrats vius, que son trucats per botar la carn mèi trenda, que son eslevats au punt que los uns èstin caperats de las cagalhas deus auts, que son borrats de potòias, etc., tot aquò ec fau refusar.  Mès senon, se fau una certèna coerença, sols los vegetarians an la possibilitat de s’indignar, per lurs rasons pròpas.

Un grand moment : centenari de Nadau Bòrdassolas

Nadau estot hestejat en janvèir !

Aquò’s una figura de la Lana, com ec dishot lo deputat Gilles Savary,
qu’estot botada a l’aunor aqueste 12 de janvièr.

Nadau Bòrdassolas vasot aus Cassiets, a Lucmau, lo 25 de decembre 1912.
Maridèt Elièta lo 5 de setembre 1936. Pendent la Segonda Guèrra
mondiala, estot hèit presonèir dens las Vòsjas lo 18 de junh
1940 e passèt cinc annadas defecilas dens plusiors camps dinc a
d’estar liberat lo 14 de martz 1945. Estot bordilèir tota sa via,
mès «tots los bordilèirs èran gemèirs». Per tant qu’augi
decidat de jamèi se presentar au conselh municipau, estot purmèir
adjunt au maire socialista de Lucmau de 1959 a 1989.

Nadau es tanben coneishut com acordeonaire popular ; comencèt solet a
d’apréner a jogar, de cap a dotze ans, sus un acordeon balhat per un
talhur. Transmetot son repertòri a bien de musicaires deu sud
Gironda.

La jornada comencèt per una conferença de Patric Lavaud sus l’acordeon
diatonic en Vasadés ; lo tantòst estot consacrat a scènas
ubèrtas dens los estanquets, a una prestacion de l’escòla de musica
de Didier Oliver a l’ostau de retrèita, e a un atelièr de danças.

A 17 òras, la sala deu cinemà èra plenha per espiar la projeccion
d’Adiu Nadau, un film de Patric Lavaud e Joëlle Duparc,
sortit en 2005. Estot virat en 2003, en una sola jornada, qüand
constatèn la disparicion deus musicaires rotinèirs.

A 18 òras, aperitiu, musicas, cançons e danças. I avè aquí
un trentenat de musicaires qu’interpretèn lo repertòri de Nadau,
mèi una corala dirijada per Jacky Gratecap vinguda de Sent Macari.

Cada personalitat hasot son discors : Georges Bernard, maire de
Capsius, que li decernèt una medalha de la vila ; Martine
Faure, deputada de la 12^a circonscripcion, que rapelèt lo
temps on Nadau, que «la coneishèva avant que vasossi», venèva a
Alhàs a motocicleta, e conclusot que «lo socialisme aquò
consèrva» ; Gisèle Lamarque, conselhèira regionala,
originària de Lucmau com Nadau ; l’ancian sindicalista
Raymond Lagardère, 87 ans, qu’avè rencontrat Nadau en 1962 e que
contèt quauquas anecdòtas deu temps on militèvan ; Jean-Luc
Gleyze, conselhèir generau de Capsius, que li aufrit una medalha deu
conselh regionau ; un administrator de la MSA que li remetot un
shèc.

Faliva notar tanben la presença deu deputat Gilles Savary e d’Isabelle
Dexpert, conselhèira generala de Vilandraut.

Avant de contunhar dab musica e bal, Henri Marliangeas ajotèt :
«Nadau, pendent cent annadas / As jogat l’acordeon / Nadau per
‘questas aubadas / Nos t’i bàlham cent potons !» Longa via
au valent centenari !

Rendetz-vos suus bòrns de Garona

23 e 24 de junh, ‘quò’s l’òra deu mascaret. La Garona disha lavetz son mofle lèit a l’imatge d’aquesta França rebèla que desbòrda anuit de vitalitat.

Lo temps d’una hestejada, çò qu’èra de pas créser sembla lavetz familhèir.

Los Sous-Fifres de Sent Pèir ne son pas per ren dens aqueste vaste movement universau, eths qu’an gausat desempui annadas inventar lo temps d’una hèsta un aut monde mèi fraternau, hèit de colors on se barrejan expressions culturalas.

An gausat preservar la flamba de la creacion populara e la reviscolar cada annada suus lòcs sacrats deus bòrns de Garona damb, entre auts, l’ajuda importanta deu Conselh Generau.

Abituats a hèser cular las frontèiras de l’improbable, se carcan pas jamèi de prejutjats. Ignòran los clishats que reduisen sovent la musica, los arts e la cultura a d’un suplement d’ama destinat a las classas dominantas, reservat a d’intellectuaus o aus professionaus. Aqueths doç saunejaires, damb lurs pensadas premonitòrias, an pris lo risc d’entrainar un vilatge empenat e sons mainatges dens l’esturbelh de la creacion au punt on lo saunei es (enfin) vingut naturau.

«Utopiste quilha-te» disèva un badge au debut de la hestejada. «Èstim realistes, exigem l’impossible», respond l’ecò suus bòrns de la ribèira.

Nòsta presença massiva engan montrarà encara que lo temps de la desesperança es enfin revolut. Vaquí tornat lo temps de las cerisas e de las revolucions. Perqué pas, d’alhurs, lo grand retorn deu colac ?

Vos balhi donc rendetz-vos lo 23 e 24 de junh suus bòrns de Garona per la Hestejada deus Pifres de Garona a Sent Pèir d’Aurilhac… solide.

 

D’après : Michel HILAIRE – Conselhèir Generau de Sent Macari – 1èir Adjunt de Sent Pèir d’Aurilhac