LO SARMONÈIR 40

 

N° 39 ― 1^èir de heurèir 2016

POESIA

Vista garonesa

 

Lentament rotla Garona

Sos peirís polits per l’aiga.

Dens la palla lutz d’autone

S’acorsan les bresagas.

 

As piulaments sinistres

Se barreja lo ropic;

Fierós de son parpalh bistre

Torna préner son repic.

 

L’onda arriba, mòrna e lenta

As pès das vielhs aubars.

Dens aquesta fresca menta

‘Quò hèi gai de se cochar.

 

Dessús la prada vesina

Que lo sorelh hèi lusir

Las aolhas lèu caminan

Ahutadas per los crits.

Tot es ombra e silenci

Tot ne hèi que marmotar.

Urús adara, pensi

Qu’èi enfin trobat la patz.

 

J.-P. Laliman (Prèmi Jaufre Rudel 1975)

ISTÒRIA

Lo purmèr telefòne portable

« Sénher Watson,  venguetz  aquí, qu’èi besonh de vos ». Es per aquestes mots qu’en 1876, Alexander Graham Bell passa la purmèra telefonada au son assistent, Thomas Watson, installat dens ua pèça vesina.

Un sègle mei tard, lo 3 d’abriu 1973, Martin Cooper, emplegat per Motorola, ua enterpresa creada en 1928 e especializada dens l’electronic e las telecomunicacions, que passa a son torn ua purmèra telefonada destinada au son collèga Joèl Engel : que s’agís, aqueste còp, d’ua telefonada emetuda despuish un telefòne portable. Lo prototipe, concebut peus dus engenhaires, qu’es ua escaduda, mes que carrà aténder dètz ans e quauques ajustaments per recéber una certificacion de la FFC (Federal Communications Commission).

Lo 23 de junh 1983, Motorola lança lo Dyna Tac TM 8000X, lo purmèr telefòne portable comercializat au monde. Que mesura 25 centimètres de longor (hòra antena) pesa a pu près 790 gramas, dispausa d’ua bateria permetent de parlar 60 minutas, ua autonomia de 8 òras en velha e lo son prètz oscilla enter 3500 e 4000 dolars. Que cau dètz oras peu tornar cargar. Per l’epòca qu’es ua proesa tecnologica.

L’idea medisha de passar ua telefonada despuish un terminau shen hiu qu’es ua revolucion. Sus lo papèr, lo principi qu’es totun « simple » : lo telefòne emplega las ondas hertzianas (o electromagneticas) que’s desplaçan a la velocitat de la lutz 300 000 kms/s dens un hialat especific. La comunicacion qu’es possible a partir deu moment on ua antena de relais que capta las emissions de l’aparelh utilizat.

Despuish, lo telefòne portable a desvelopat d’autas fonctionalitats, tau com l’enviada de tèxtes corts, la fotografia, la vidèo numerica o, enqüèra e subretot, l’accès a Internet. En 2011, 11,6 miliards de mobiles qu’estón venuts dens lo monde, dont 23,6 milions en França.

Yannick Barreau

CUBZADÉS

La prumèira comuna novèra de Gironda

Una novèra entitat administrativa a espelit en Cubzadés lo 1èir de janvèir 2016. Aperada Val de Virvée (en gascon : Vath de Virvèia), amaina les ancianas comunas de Sent Antòni d’Artigalonga, Salinhac e Aubia e Espessàs. La neishença de la comuna novèra de 3044 abitants a per origina una volentat de realisar d’economias, ad un moment ont les dotacions de l’Estat demingan. Aquò dit, les tres ancianas comunas van pas disparéisher tot-a-fèit e gardaràn notadament los services de l’estat civiu.

MARMANDÉS

Adishatz Madama Laffargue

Am aprés lo decès de Denise Laffargue a l’atge de 97 ans. Hasent partida de la darrèra geneneracion que parlèva gascon tota empenada, èra l’autor deu petit diccionari gascon-francés e francés-gascon dens lo parlar de la region de Marmanda. Avèva escrivut en 2008, dens la prefaça de son libre (a l’origina dens una grafia que li èra pròpa) :

Soi vasuda a Viraselh, as Brinholets, lo sheis abriu 1918.

Mos papès e repapès, de paisans, an totjorn parlat patoàs. Mon pair parlèv’ lo patoàs de Clairac e ma mair lo de Viraselh. L’èi donc entendut au brèç, e me l’an totjorn parlat. Èi aprés lo francés a l’escòla.

Èi avut la shança d’àuger de rejants que ne m’an jamèi dit de mau. N’èi jamèi avut honta de parlar patoàs e lo mòt ‘’patoàs’’ enquèra, per jo, n’es pas pejòratif.

Adara, a Viraselh, n’i a gaire mèi de gents que lo parlan. Es domatge. Es pr’aquò qu’èi volut gardar los mòts de nòsta lenga òccitana pras qu’a l’avenir vodràn enquèra la parlar.

PATRONIMES

Roustaing

Los Bordelés coneishen bien l’estacion de tram e lo quartèir de Talença que pòrtan aqueth nom. Aquò’s un patronime ancianament atestat en Bordelés, que s’escriu Rostanh en grafia alibertina. Vèn deu germanic hrod « glòria » e stain « pèira »e n’en tròban de variantas a garròts dens los País d’Òc : ROUSTAN, ROSTAING, ROUSTAING, ROSTAND…

RECÈPTA

La sabranada o sagrunada

Recèpta de la valèia de Dordonha : Brageiragués, Libornés… Es una sopa fòrt espessa ont, ce disen, fau que la forqueta tèni dreta per poder la minjar !

Ingredients : 400 g de mongetas, 1 lapi-raba, 50 g de ventresca, 125 g de camajòt sec, 1 branca de lapi, 2 gòishas d’alh, 350 g de pòrc fresc, 1 flòc-garnit, 1 flòc de peiressilh, 250 g de patatas, pan eishuc, 1 aunhon picat d’un clau de giròfle.

Preparacion : Hèser trempar les mongetas 12 òras dens l’aiga frida.

Pelar e picar en talhas lo lapi-raba.

Talhucar la ventresca, la botar dens la padèra. Cauhar e ajotar la mitat dau lapi-raba. Hèser bien daurar. Picar lo camajòt en cubes. Pelar les carròtas, picar lo lapi en trocicòts, espotir l’alh.

Esgotar les mongetas e les mèter dens una granda coquèla, les caperar demb bien d’aiga frida, ajotar lo camajòt e los bocins de pòrc. Hèser borir, escumar, ajotar lo rèste de lapi-raba, lo lapi, lo flòc-garnit, l’aunhon, les carròtas, lo peiressilh e l’alh.

Dishar mitonar mija-òra. Pelar les patatas, les picar en talhas, apui les versar dens lo bolhon e hèser còser encara mija-òra.

Talhar lo pan eishuc, lo botar au hons de la sopièra o dens la calòta. Versar lo bolhon dessús.

Lo Sarmonèir / Le Jhacassous

ISSN 2119-2502

Shes Lydie BALLOUX, 14 les Alèias (les Allées) 33 490 VERDELAIS. [e-mail]. Blòg : http://losarmoneir.unblog.fr. Facebook : « Lo Sarmonèir Le Jhacassous ».

Redaccion : Gabrièu Balloux, Yannick Barreau, Jan-Pèir Laliman.