Lous dus loups

Ün dessé d’iouèrn, üm biéil ome Cherokee s’escalouris doucemén aou pè dou uc, core éntre cop séc Benténe, soun réhill. Es éncare un cop fort esmalit : soun june fray bèn d’esta injuste dém ét.
- S’escay tabé, a cop, dit lou biéil, qué m’èzin narri lous qué sé counduisen maou é sustout qu’an nat régrét. Mès aco mé fatigue, é a bién y pénsa, baou mèy né pa blassa lou qué s’es maou counduit dém jou. Cos coume abala péch é boulé qué toun énémic n’én mori. Ey souén coumbatut aquét séntimén, car èy apris qué la bataille éntre dus frays, coume déns une mème nacioun, és toudyoun une bataille éntre dus loups aou dédén dé soi. Lou prumèy és boun é n’èy nat tort. Biou én armoniye dém tout so qué l’émbiroune é s’ofénse brigue core n’i'n a pa bésougn.  Coumbat sounque core cos juste d’ec èze, é lou èy én estan juste. Mè l’aout loup, hum… aquét és quintous. La méndre caouze l’èy béni raoujous. Pataque n’importe qui, a téngut é chén résoun. Pot gayre pénsa pasque sa coulère prén toute la place. Es déséspérémén esmalit, é pertan sa coulère sandye ré. E podi t’aboua, Benténe, qué m’és, a cop, éncare mèy maoueyzit dé bioue dém aquéts dus loups aou dédén dé jou, pasque touts dus bolen oougé lou déssus.
Lou réhill guèyte soun papè une loungue paouze dén lous uils é li damande :
- E caou loup bay gagna, papè ?
Lou grampay Cherokee sourrit é respoun simplemén :
- Lou qu’apasturi.

 

Biéil counte amérindièn qué troubèri su Facebook.

Désoulat per lous qué bolen pa coumpréne la grafiye patoasante.

La rauba regretada

Èra un còp un òme e una fama qu’avèvan una dòna. Èran praubes. La mair morit e lo pair, n’augent pas pampró de trabalh, decidèt de deishar se’n anar sa gojata, pasque podèva pas mèi s’aucupar d’era. Vingut marraulaira per auger un petit de pan.

Un jorn, arribèt davant un bròi ostau e truquèt a la pòrta.

“La sharitat, s’i vos plèd !”

La mestrèssa de l’ostau obrit la pòrta e vit la gojata.

“Qué, tu que sus granda e que semblas fièra, corres los camins per quèrre dau pan ?

– Elàs òc, ma mair es mòrta e mon pair n’a pas pro de trabalh per me gardar a l’ostau.

– E ben nosauts, ce dishut la mestrèssa, am besonh d’una shambrèira. Si vòs trabalhar, te gàrdam.

– Òc, dissut aussilèu la dòna qu’aimava briga marraular.”

 E damorèt dens aqueth ostau. Èra valenta e se conduïsèva coma fau. Sos mèstes èran contents d’era. E coma èra meitat nuda, li crompèren una rauba, en avança saus gatges promists.

Mès petit après, la juna shambrèira tombèt malauda e morit. La rauba comencèt a har dòu a sa mestrèssa.

“Se l’avèva pas encara ganhada” se planhèva sens cèssa la meishanta fama

Quauques jorns pus tard, una gojata se presentèt a la pòrta de l’ostau.

“Cèrcatz pas una shambrèira ? Èi grand besonh d’auger dau trabalh !

– Si-fèit, gojata, arribas fòrt bien. Avèvam una shambrèira que te semblava baucòp, mès vèn tot juste de morir. Vas donc la remplaçar.”

La novèra shambrèira èra perfèita, n’i avèva ren a li reproishar e sos mèstes se miren a l’aimar. Mès ce que los surprenèva èra que la vedèvan jamèi beure ni minjar, e shaque desser, après sa lònga jornada de trabalh, au lòc d’anar se cochar, se metèva a genolhs per pregar davant la chaminèia.

Aquò intriguèt lo vailet que hendèva les buscas, car la resèrva n’arrestèva pas de demingar. Un desser, guinhèt la shambrèira a travèrs lo trauc de la sarradura. La vit avitar lo huc mèi que  de reson, apui se tirar la harda, sautar au dessús des flambas dinca que lo huc estusse tuat.

Lo lendeman, lo vailet se’n angut tot díder a la mestrèssa. Aquera n’i podèva pas creire. Sonèt aussilèu la gojata e li demandèt :

“Aquò’s vrai ce que conta lo vailet ? Te vit aquesta nuit dançar sau huc, coma si volèvas lo tuar entau

– Òc-ben, ce respondut la gojata. Aquò’s vrai. Aquò’s tanben ma penitença. Avèvatz ací una shambrèira qu’es mòrta. Aquò’s jo. M’avèvatz crompat una rauba sus mos gatges e quand sui mòrta, l’atz sens cèssa regretada. Divèvi donc, avant d’entrar au paradís, pagar la rauba lo temps que falèva.

– Ò, prauba mainatja, dishut la fama tot d’un còp tota emocionada. Jamèi te reproisharèi quauquorren e poiràs te’n anar quand lo vodràs.”

 Silèu aqueths mòts furen prononçats que la gojata dispareishut.

Imne landés, tot empenat !

1
De Gavarret dinc a le còsta
De Pèira-horada au Bordalés
Qu’èm en familha, qu’èm a nòste
Qu’èm entr’amics, qu’èm tots Landés
Aquera tèrra, grassa o seca
Que ns’a balhat lo mème anar
Que sufeish de’ns véder le teca
Entà cantar, entà cantar

2
N’i a pa’nlòc bèra campanha
Mèi qu’a Mugron, Monthòrt, Amor
N’i a pas nat cèu, mème en Espanha
Mèi clar, mè rishe de color,
Escotatz faça a l’Atlantica
Shiular lo vènt, bronir le mar
Ne cérquitz pas melha musica
Entà cantar, entà cantar

3
Dens los pins a pèrta de vista
Se vòletz seguir lo gemèr
Que’vs carrà córrer viste, viste
A travèrs bruc, d’un pè laugèr
Com l’esquireu cinglant è lèste
Arrei n’arriba a l’eslentar
Qüènd a finit  è pren le vèsta
Qu’es per cantar, qu’es per cantar

4
En shaqu’endret qu’i a bèras hilhas
Qui hèn lo plesir deus gojats
E dens le hèsta en espartilhas
Son les permèras aus esbats
Que son vadudas amorosas
È hèitas per les embraçar
Qu’an les camas tan aguinhosas
Entà dançar, entà dançar

5
Se n’atz pas paur porratz descènder
Dens l’arèna dab « Paloma »
È que veiratz se’s cau defènder
Entà ne pas se har hular
Mès lo FILLANG que hèi d’aviada
Tres bèths escarts per l’esvitar
È lo DAV’RAT que pren l’aviada
Per le sautar, per le sautar

6
Au Vielh Bocau qu’es l’Assemblada
Minjam alaudas è cotolius
Hitjon, jambon, bona caroada
Puishque s’at balha lo Bon Diu
Puishque le taula rènd aimable
È hèi tanbei arrebisclar
Chucam, chucam, lo vin de sable
Entà cantar, entà cantar

7
Ò Marensin, bèra contrada
Que lo primtemps hèi eslorir
Puishque per ‘quí que m’an hèit vàder
Qui carrèi bien un jorn morir
Qu’siin bien o mau devath le tèrra
Dessús qu’èm melhe è n’èi que har
Que de poder longtèmps enqüèra
Víver è cantar, víver è cantar

REPIC
Que son aquí los òmis de le lana
(o: Son tots ací…)
Los de Shalòssa è los deu Maransin
Los deu país on le tèrra es tan grana
Que com deu cèu ne se’n veid pas le fin
Tèrra d’estanhs on lo so s’esmiralha
Tèrra de camps, de vinha è d’arrelhòts
Tèrra de pins on lo gemèr trabalha
È hèi pishar le gèma en los cutiòts

L’arc de sent Martin

Conte a la mòda de Micheu Chapduelh, en gascon garonés

 

Èra un còp un òme que se signèva sent Martin. Èra un aventurèir qu’aimèva fòrt vesitar la campanha, e vací qu’un bèth jorn se trobèt en Bordalés. Preu còp, s’avisant qu’èra un bien polit país, se dissut que seré pas mau de lo descobrir mèi en prihontor… E se’n angut capvath los camins, demb sa biaça negra a l’espaula.

Mès sa biaça èra negra demb un cap de mòrt – fau díser qu’èra un gotic que li avèva venduda. E, bien solide, a cada canton, las gents, en lo vesent, senhèvan e s’escapèvan a huita. Donc, aujut l’idèia de li ajotar quauquas colors, qu’aquò’s bon per lo morau. Aujut la shança de trobar, devath un gròs auglanèir, fragas maduras a braçats; après se’n estar fotut mostós, gahèt quauques fruits, los espotit e ne’n estamplèt una cocha sus sa biaça.

Coma ‘quò’ra tanben l’epòca deus aubricòts, ne’n profitèt per se’n regalar, e hòp! una cocha iranja.

Trobèt tot aquò bien bròi. Mès ne li sufisèva gaire. Urosament qu’un pruèir se trobèva pas lunh, demb las pruas jaunas qu’an un gost un chic «burrat», sàbetz? … A mens que l’impression de gost de burre vingussi de la color! Brèf, pintralhar son sacòt demb una purèia jauna, au costat de l’irange, aquò agradèt prampó a nòste amic.

Après, aquò angut tot solet: lo verd, pénsatz, ne manca briga dens las vinhas deu país de Garona. E hòp, un barrejadís de hulhas d’èrba a cinc còstas, de grunh, de vineta e de clapassa! Lo blu balhèt mèi de pena a sent Martin, lavetz floquèt sonque sa biaça de quauquas flors de miosotís. E per lo vriulet, enfin, coma la sason èra vinguda,… e ben, las moras hasuren tot-a-fèit l’afar, meiladas demb sahuc e rasim.

Mès nòste òme, arribant de cap a d’Endarnòs, trobèt sus son camin una novèra biaça, d’una marca a la mòda. Gitèt la vielha, que se retrobèt dens lo cèu, e ‘quò’s pr’aquò que, deu bòrn de la mar, apèran çò qu’aparei après una lavassa «l’arc de sent Martin». Los de Bordèu, per pas estar en rèste, dissuren «lo pont de Bordèu».

E cric e crac, mon conte es acabat!

Una fauta d’ortografa

Mon istoara n’es pas un conte

Coma sovent dens l’Armanac

Quauque vielh farçur vos raconta

Aquò’s la veritat. Cric !… crac !…

 

Dens una petita comuna

D’una centena d’abitants

Labàs deu bòrd de Pampeluna,

Pòt i auger de ‘quò quauques ans,

Un jorn devant Mossur lo Mère

La Cat’rina deu Litoquet

Se maridèt.

 

Mès valà que lo secretère

Qu’es perruquèir de son estat

E pas bien fòrt sus la gramèra

Avè sus lo papèir timbrat

De sa pus sharmanta escritura

Botat lo nom de la futura

Demb un Q a la plaça de C.

Quora lo mère vit la gafa

Se botèt  de suïta en dever

D’enlevar coma lo poiré

Aquera fauta d’ortografa.

Demb son canif fresc agusat

Anèva gratar lo contrat

Quora la juna maridada

Li cridèt, palla, espovantada :

– Ah ! non, mossur lo magistrat,

Pas de canif sus lo contrat !

Un canif, ‘quò pòrta malure

Coma n’a pas la bèth bien dura

Un contrat es si lèu lardat !

 

Mès, lavetz, que dishut lo Mère

Coma hèser donc per corrijar ?

Tè, tè, dishut lo secretère,

Èi mon rasoar, harà l’afar.

E coma rasa una figura,

Lo secretère perruquèir

Lavetz d’una man lèsta e sura

Rasèt lo Q sus lo papèir.

 

La fauta estut donc corrijada,

Lo nom de Cat’rina bien mis

Quora un farçur dens l’assemblada

Cridèt au mère : — N’èi bien vist !

Mès ‘quò’s res au costat d’adara.

Jamèi deu jamèi, mon amic,

N’aurí pas cresut véser encara

Rasar nat Q en plen public !

 

 

Mon istoara n’es pas un conte

 

Coma sovent dens l’Armanac

 

Quauque vielh farçur vos raconta

 

Aquò’s la veritat. Cric !… crac !…

 

Lo molin de la Cleda (per Tiralanha)

Lo molin dont vos parli es sus l’arriu que s’apèra « la Cleda » deu costat d’Usèsta. M’avèn dit qu’i avè un sarrolh de fòrma hòrt especiala que les gojatas se’n anèvan tocar, autes còps, per se maridar dens l’annada. Mès l’èi pas trobat, lavetz èi escrivut aquò.

Sus la Cleda i a un molin

Lunh des rotas, lunh deus camins,

Les gojatas i van bon trin,

Qüate per qüate, o cinc per cinc.

Qüand vèn la nèit se’n van tocar

Lo sarrolh que lesi balharà

Un espós per se maridar

Dens lo mes a arribar.

Lo sarrolh, l’èi tocat un còp,

Lo qui l’a hèit èra un bròi salòp,

D’un falús a la fòrma vietdase

Autan bèth que lo d’un ase.

Catalina un dessèir i va

Dab sa mair per la protejar,

Hèi tan negue que n’i vesen pas,

Un gojat va en profitar.

A la plaça deu bot en fèrre

Bota un tròç a sa manèra,

Com estot suspresa aquera

N’ic dishot pas a sa mèra.

Lo galant i pren gost dejà,

Lo sarrolh comença a se quilhar,

Dens la man que lo tèn sarrat

Es adaise e tot encantat.

A sa mair que de lunh l’apèra

« Aten mamà, fau tocar enqüèra,

Respon Catalina, sencèra,

Se vòs que sii maridadèra ! »

Tiralanha.

Lo mèi actiu deus occitanistas bordalés deu XXe siègle

Adrian Dupin vadut a Gujan-Mestràs lo 8 abriu 1896. Meilat de brava òra a l’accion felibrenca, vit coronar, en 1927, sas permèiras òbras per l’Academia deus Jòcs Floraus, que divè, vint ans mèi tard, li decernir sas mèi bròias flors : lo socí e la vriuleta d’argent. En 1930, fondèt emb Jan Bouzet l’Almanac gascon. Escrivut comedias, com Aqueth diapble de Parpalhòta (Féret, 1930), Lo Meron d’Òr (Bordèu, 1932), etc., contes, un reculh de poèmas rustics (Bruc e Brana), mèi pèças divèrsas, que l’inspiracion es pudada a les mèmas honts : la mar, lo pinhadar, los orizons de son enfança.

Membre de la Societat deus Escrivans d’Aquitània, dont vingut tresaurèir en 1955, fondator de l’Escòla Jaufre Rudèl en 1950, mèste en Gai Saber (1955), Adrian Dupin escrivut la prefaça de Las Malinèiras, obratge d’Emilian Barreyre, dont la novèra edicion estut publicada devath les auspiças de l’Escòla Jaufre Rudèl en 1956. Son roman Pierric, pareishut en 1953 en çò d’aquith editor, es una òbra d’una granda originalitat.

Adrian Dupin, considerat com a Bordèu «lo mèi actiu e remercable representent de la reneishença deus país d’òc» (P.-L. Berthaud), morit en martz 1973.

Sivant :
J. e B. Guérin, Des hommes et des activités autour d’un demi-siècle, B.E.B., 1957.