Parlar negue de Gironda

Lo parlar negue es coneishut coma estent tipicament landés (deu 40 !).

Aqueth parlar es caracterisat per la prononciacion « eu » (qu’èsti ubèrt, barrat o muc) deu e qu’es prononciat « é » alhurs. Lo è damòra damb la mèma prononciacion. Existen tanben parlars semi-negues (en Medòc, Libornés, etc.) on las sonoritats negas son presentas sonque a quauques endrets (ex. la finala -eir).

En Gironda, donc, se parla negue. D’autscòps, suu Bassin, disèvan Los Dengins parlan fin, los Miòs parlan gròs.  « Gròs » vòu díser « negue », solide. Lo canton de Belin, lo bocau de l’Èira, lo canton de Sent-Sefrian son inclusidas dens la zòna nega, que s’arrestèva au Barp e au nòrd de Sent-Magne. A Capsius tanben, ‘quò’s la lana clara.

Vací donc, a titre d’exemple, la mèi que famosa parabòla deu hilh prodigue en parlar negue de Salas, en prumèir una transcripcion aproximativament fonetica, en segond en ortografa normalisada. Lo problème de l’API ‘quò’s que per las voièlas nasalisadas, n’èi pas trobat dens la taula deus caractères lo simbòle adequat !

Un ome n’aouè pas queu dus hils. Lou mey joueunn dichut a soun pay :

 » Eus tèms queu sigi moun mèste é qu’agi argeunn. Faou queu pusqui m’eun ana é queu beugi péïs. Partadjàet boste bèn é balieut-meu ço queu dìoui aoueù. » «  O moun hil, dichut lou pay, hèy coum bùlhis. Ès un machann é seuras punit. »

E après, daourit un tiroir,  partadjàet soun bèn é n’eun hit dùoues parts. Quaouqueh
jouns après, lou machann s’eun angut dou biladye eun hèns lou fièr é chèn dide adichats èn digun. Traouassèt freum deu lanes, deu boys é d’arrìous. Aou cap dé quaouqueh meus, diwut beunde sa peulhe eun d’une bieulhe heumne é seu louguèt peur eusta bèyleut. L’eumbièren heun lous cams peur warda lous azes é louh bùous. Alòrs eustut bieunn maleurus. N’awut pa mèy deu leuyt peur jade la nuyt, ni deu huc peur seu caouha couann aouè hreuyt. Aouè caouque cop tèlemeunn hame qu’aureù bieun minjat aquires hulhes deu caouleut é aquit fruyt pourrits dounn minjen lous porcs. Mé digun li balhèoue pa reu. Un deusseù, lou bènte buyt, seu dichèt toumba sus un trous, é guignèoue peur la frinèste lous aoudèts queu boulèouen  liougèyremeunt. épuy labeuts bit apareuche heun lou cèou la lune é leus eusteules, é seu dichut èn plourans : ala, la mèysoun deu moun pay eus pleune deu bèyleuts qu’ann pan é bin, ùous é hourmadje tann queu n’eun bòlen. Peundèn aqueut tèms, jou, crébi deu hame aci ! Ebé, baouc meu lìoua. Anirèy trouba moun pay é li dirèy : hiri un peucat couan bouluri beus dicha. Awuri grann tort é faou queu meu punìssit. Ic sabi bieun.  M’apèrit pa mèy boste hiy, treutèt-meu coum lou darrèy deu bosteh bèyleuts. Eusturi coupable mè m’anugèoui lugn deu bous.

Un òme n’avè pas que dus hilhs. Lo mèi joen dishut a son pair :

« Es temps que sigi mon mèste e qu’agi argent. Fau que pusqui me’n anar e que vegi peís. Partàtjatz vòste ben e bàlhatz-me çò que divi aver. » « Ò mon hilh, dishut lo pair, hèi com vulhis. Ès un maishant e seràs punit. »

E après, daurit un tiroar, partatgèt son ben e ne’n hit duas parts. Quauques jorns après, lo maishant se’n angut deu vilatge en hens lo fièr e shens díder adishatz en digun. Travassèt frem de lanas, de bòis e d’arrius. Au cap de quauques mes, divut vénder sa pelha en d’una vielha hemna e se loguèt per estar vailet. L’envièren hens los camps per guardar los ases e los buus. Alòrs estut bien malerús. N’avut pas mèi de leit per jàder la nuit, ni de huc per se cauhar quand avè hreid. Avè quauque còp tèlament hame qu’auré bien minjat aquiras hulhas de caulet e aquiths fruits porrits dont minjan los pòrcs. Mès digun li balhèva pas ‘ren. Un desser, lo vente vuit, se dishèt tombar sus un tros, e guinhèva per la frinèsta los audèths que volèvan liugèirament. Epui lavetz vit aparéisher hens lo cèu la luna e las estelas, e se dishut en plorans : alà, la maison de mon pair es plena de vailets qu’an pan e vin, uus e hormatge tant que ne’n vòlen. Pendent aqueth temps, jo, crèbi de hame ací ! E ben, vauc me livar. Anirèi trobar mon pair e li dirèi : hiri un pecat quand voluri ves dishar. Avuri grand tòrt e fau que me puníssitz. Ic sabi bien. M’apèritz pas mèi vòste hilh, tretètz-me com lo darrèir de vòstes vailets. Esturi copable mès m’anugèvi lunh de vos.

Quauquas remarcas :

* prononciacion « d » (audèth, díder)

* pronoms « nes »,  »ves » ; determinants/pronoms « aquith », « aquira » ; pronom « ic »

* conjugasons en -u- (avuri, vulhis)

* aspiracion deu « s »  (louh buus)

* mòts damb -u- (buu, uu, vuit)

* presença deu -n- intervocalic (luna, frinèsta)

* preterit « long » (voluri, hiri)

 

Lo còp que ven, ajotarèi en compareson las parabòlas d’Austens e de Sent Sefrian… per véser çò que balha en anant cap au levant !