François LABORDE, dit « Edmond », neishut lo 20 de novembre 1854 a Greset-Cavanhan (Òlt e Garona). Amorós d’una hilha de proprietaris de Granhòus, se’n vai a París per hèser fortuna damb son mestèir de talhur per sol bagatge. S’entorna pro rishe per crompar bens, entr’auts lo  shalet qu’abriga lo casinò de l’establissament termau de la Ròda a Cors. Marida Marceline-Jeanne Lançon e s’instala definitivament a Granhòus. Predicator e inventor, es shafrat « lo profète ». Poète gascon, es editat per l’Armanac Garonés damb lo nom « d’Auzac ». Sus la tomba de sa fimèla, que retròba en 1937, es gravada l’inscripcion :

Parla bien doçament se hèis una prièra.

Se n’èri qu’endromit poirés me revelhar.

D’un somelh eternèl prefèri somelhar

Que de jamèi tornar respirar sus la tèrra.

S’as un sòu, garda-lo, tu qu’ès enqüèra en via.

Jo ne’n èi pas besunh, ací tot es per res.

E portant se te plai de m’òfrir quauquarrés,

Accèpti una flor per la senta Maria.

Tomatas farcidas per Danièl Séré

Causissètz de tomatas juste maduras. Copatz lo tèrç de caduna dau costat de la coeta ; tiratz la màger part de la carn, passatz-la au sedaç e botatz-la sau huc dens un paderon dinc a çò que siqui redusida en purèia. D’auta part, dens un aute paderon, versar una culherada d’òli d’auliva,  peirassilh, alh, shampinhons e un chic de lard talhucat, e sau ; lavetz fau ajotar la purèia de tomatas, meròc e dus mijòus. Fau bien barrejar, e quòra lo tot a pris una consisténcia convenenta, fau plenhar les tomatas damb aquera farça en les caperar damb meròc ; pui botatz-les sus un plat burrat que posqui anar au huc, e hasètz-les còser au horn pendent a pus près dètz minutas (10 mn).

I a tanben una auta preparacion mèi simpla de les tomatas farcidas que consistís, après àuger preparat les tomatas coma dens la prumèra recèpta, a botar la carn crusa dens un saladèir e a l’i espotir. Bien barrejar damb aquera carn de pan esbrigalhat, de camajon talhucat o de carn de saussissa, sau, péber, d’alh talhucat, e plenhar les tomatas damb aquera mescla. Botatz dens un plat qu’ani au huc un chic d’òli, caperatz-lo un moment per que les tomatas gitin un pauc de chuc, mès pas tròp longtemps per que se dehèsin pas.

Coma hèser las micas a la mòda vasadesa ?

Per una cinquantena de micas, fau :

1 kg de haria (1/3 de blat negre) ; 1 kg de mèu (acacià o brana – ne’n gardar una culheirada a sopa per la cuisson de las micas) ; 1,5 L d’aiga ; 1 culheirada a sopa rasa de sau ; siròc d’anís estelat.

Per hèser las micas :

Hèser borir l’aiga, lo mèu, la sau, lo siròc  d’anís. Quòr comença a borir, tuar lo huc, gitar la haria d’un còp, tornejar redde pendent bèra pausa, damb una espatula solida, dinc a que la pasta se descròishi deu hons. Préner gants en.hariats per rotlar las bolas, i hèser un trauc damb lo dit, choncar un petit tarròc de sucre dens ròm o pastís (‘quò’s lo piòc) e l’embarrar dens la mica.

Per hèser còser las micas :

Botar a borir una granda quantitat d’aiga damb una culheirada de mèu e un veire de siròc d’anís. Quòra borís, i gitar las micas chic a chic. Quòra remontan, ‘quò’s que son còitas ! Dishar esfredir dens un plat shens que se tòquin, aténder lo lendoman per degustar.

Hasèvan d’autscòps las micas preu Prumèir de l’An, e disèvan : … quand la hame pica, es bona la mica !

L’Esteleta, prièra de Sent Arlòdi

La Vièrja es anorada, sacrada

Pregam Dius lòngament

L’ange l’a saludada

Tant anorablament

 

I a dit « bonjorn Maria jolia

Tinètz vòste curt joiús

Saretz la bienurusa

Porteretz lo doç Jesús »

 

Comment serai-je mère, mon père !

Io n’èi punh de marit

Lo marit que io vòli

Mon Sauvurt, Jesús-Crist !

 

Lo marit que io vòli, l’adòri

Mon Sauvurt, Jesús-Crist

I èi donat mon anma

Mon curt e mon esprit

Las gojas de l’Esparra

D’après A. Viaut, Récits et contes populaires du Bordelais, Gallimard, 1981.

Las gojas de l’Esparra ne’n son divertissantas (bis)

Ne’n son divertissantas, van dançar a Liard

Las de la Meitad’ria apèi las dau Renard

 

Mès pr’un dimèishe au sèir, se tròban aneitadas (bis)

Se tròban aneitadas, vòlen pas se’n anar

Sau camin de Fongrosa avèn paur de passar

 

Jantilhe mon amic, va lèu noson conduure (bis)

Va lèu noson conduure au molin de Mainèir

Nos embraçaràs a totas au trehlar dau Plantèir

 

Sau pont de Sent Leonard, Jantilhe ne’n pren una (bis)

Jantilhe ne’n pren una, e volè l’embraçar

Coma èra la pus juna, se metut a plorar

 

La fausseta respond « Escota camarade (bis)

Escota camarade, io ne sèi pas d’aquí ;

Embraça-z’a ma plaça la petita Mimí

 

Ie hiren un boquet que pesav’ trenta liuras (bis)

Que pesav’ trenta liuras, podèn pas lo portar

Au mitan de la dança, lo quitèren tombar

Lo grilhòt dau Mas

Istuèra de René Vacqué, mai 1961. Reculhit per l’ATP de Marmanda.

 

Tot aquò se passèt i a disèm longtemps. 

Nòste bòsc s’aperèva « lo bòsc de Sent-Vincent »

Per i èster buscassièr falèva de coratge

Trabucàvem a tengut end’ bèstias sauvatjas

Ne sabetz pas coma nos sèm desbarrassats

D’aqueras meishantas bèstias

Escotatz un moment que vau vos ac contar

 

Un tot petit grilhòt vivèva bien tranquille

Èra aicí bien urós dab tota sa familha

En estent per cadun sens nat anujement

Un còp passèt un lop, de trista renomada

Magre a vos hèser paur, tot chapat de pelada

E la bèstia afamada, ven juste se cochar

Sus l’ostau dau grilhòt, manquèt li desruiar

Se vos plai, mossur lo lop vos posseretz un pauc

Que sètz juste au dessús de mon petit ostau

La hemna n’i vei plus per hèser la cosina

E los dròlles se’n van a l’escòla vesia

 

Qué venes m’anujar praube petit morpion

E qu’as a te ventar d’aver una maison

Aquò n’es pas normal que sisques a cobèrt

Jo còsi au sorelh e i tòrri en ivèrn

Sabes pas praube pèc, que d’un còp de caishau

Jo poirí t’enviar tot dret à l’espitau

E avant de partir, que lo diable l’empòrte

Aqueth salòp de lop li pishèt sus la pòrta !

Pacient nòste grilhòt suportèt sa misèra

Mès lo carcan de lop cercava a mau hèser

E ne se passèt pas un jorn de tot un an

Que n’hesquèt au grilhòt quaucomet de meishant !

Tant qu’un jorn lo petit n’en petèt de colèra

Tant pis per tu, lo lop, te declari la guèrra

D’aicí a quate jorns dens lo grand prat dau nòrd

Lo combat deisharà o l’un o l’aute mòrt

Bien anujat, lo lop apèra a la rescossa

Lions, tigres, pantèras, venetz, mès venetz tots

 

De son bòrd, lo grilhot, de son shiulet ponchut

Apèra abelhas, guèspas et borsalons borruts !

Lo combat se desclancha e au sorelh levat

Lo lop e sos amics s’escapan en gulant

Los flancs escarraunhats, las gulas tot enfladas

Atacats de pertot per l’armada envolada

D’aqueth jorn mos amics, que podèm passejar

Capvath lo bòsc dau Mas, sens i trebuquejar

Ni lions, ni tigres et ni pantèras

Juste un petit grilhòt que canta devath tèrra.

Rendetz-vos suus bòrns de Garona

23 e 24 de junh, ‘quò’s l’òra deu mascaret. La Garona disha lavetz son mofle lèit a l’imatge d’aquesta França rebèla que desbòrda anuit de vitalitat.

Lo temps d’una hestejada, çò qu’èra de pas créser sembla lavetz familhèir.

Los Sous-Fifres de Sent Pèir ne son pas per ren dens aqueste vaste movement universau, eths qu’an gausat desempui annadas inventar lo temps d’una hèsta un aut monde mèi fraternau, hèit de colors on se barrejan expressions culturalas.

An gausat preservar la flamba de la creacion populara e la reviscolar cada annada suus lòcs sacrats deus bòrns de Garona damb, entre auts, l’ajuda importanta deu Conselh Generau.

Abituats a hèser cular las frontèiras de l’improbable, se carcan pas jamèi de prejutjats. Ignòran los clishats que reduisen sovent la musica, los arts e la cultura a d’un suplement d’ama destinat a las classas dominantas, reservat a d’intellectuaus o aus professionaus. Aqueths doç saunejaires, damb lurs pensadas premonitòrias, an pris lo risc d’entrainar un vilatge empenat e sons mainatges dens l’esturbelh de la creacion au punt on lo saunei es (enfin) vingut naturau.

«Utopiste quilha-te» disèva un badge au debut de la hestejada. «Èstim realistes, exigem l’impossible», respond l’ecò suus bòrns de la ribèira.

Nòsta presença massiva engan montrarà encara que lo temps de la desesperança es enfin revolut. Vaquí tornat lo temps de las cerisas e de las revolucions. Perqué pas, d’alhurs, lo grand retorn deu colac ?

Vos balhi donc rendetz-vos lo 23 e 24 de junh suus bòrns de Garona per la Hestejada deus Pifres de Garona a Sent Pèir d’Aurilhac… solide.

 

D’après : Michel HILAIRE – Conselhèir Generau de Sent Macari – 1èir Adjunt de Sent Pèir d’Aurilhac

« Le Noël de Theuet »

Estut compausat au XVIII° siègle per un curè anonime de la Ròcha Focaud, dens un parlar de transicion entre charantés (oïl) e lemosin (òc). Ne’n vací  un extrèit.

 

1/ Theuet eriá dins sa botica

Que travalhava una nuech

Quand una tropa angelica

A l’ora de plen minuech

Anoncitet que le Messia

Eriá vingut

E de la vierja Maria

Eriá nescut.

 

2/ Eu sòrt viste dins la rua

Pr’escotar ‘quilhs doç chants

Eu se tòrd, eu s’esvertua

Tant eu les tròva tochants

O vinguiten d’una fila

Au Canton

Los abitants de la Vila

E de pertot.

 

3/ Parmi tota l’assemblada

Li, braviment, se plaça

Checun donit una aubada

De ‘quò qu’eria anonçat

Los abitants de la Vila

Entriten

‘Quilhs ‘quí de la Bassa-Vila

E de Sent Fleurin.

 

4/ ‘Quilhs ‘quí  de la Vilandiera

Vinguiten d’abòrd après

E ‘quilhs ‘quí de la Marcalhera

Eus avián bien fèt lor aprest

MERY portava una lebre

E PENISSON

Aviá dins sa carnassiera

Un beu auchon.

 

5/ ‘Quo es ‘quilhs ‘quí  de la Cotiera

Qu’entriten bien doçament

Un gròs fagòt de faugiera

Qu’eu ofriten en present

D’una façon bien plesenta

CAROLUT

Corguit e lor presenta

Le salut.

En parlar de Gulhon (Agenés gascon)

Un òme n’avèva que dus gojats. Lo mèi joen digot a son pair :

«Es temps que shásqui mon mèste e que augi d’argent. Cau que posqui me’n anar e que vesqui de peís. Partatjatz vòste bien e donatz-me çò que divi aver.» «Ò mon dròlle, digot lo pair, coma vodràs, sès un meishant e seràs punit.» E après, obriscot un tiruère, partatgèt son bien e ne’n hascot duas parts.

Quauques jorns après, lo meishant se’n angot deu vilatge en hesent lo fièr e sens díser adiu a digun. Traversèt bien de landas, de bòscs e de rius. Au cap de quauques mes, divot vénder sas hardas a una vielha hemna e se loguèt per estar vailet. L’envoièn dens las pèças per gardar los
ases e los beus. Alòrs estot bien malerós. N’avot pas mèi de lèit per dromir la nèit ni de huec per se cauhar quand avèva fred. Avèva quauque còp talament hame qu’auré bien minjat aqueras huelhas de caulet e aqueths fruits porrits que minjan los pòrcs. Mès digun li donava ren.

Un sèir, lo vente voit, se deishèt tombar sus ua camba d’aubre e gueitava per la fernèsta los ausèths que volavan leugèrament. E après, vescot paréisher dens lo cièl la lua e las estelas e se digot en plorant :

«Labàs, l’ostau de mon pair es plen de vailets que an de pan e de vin, d’eus e de fromatge tant que ne’n vòlen. Pendent aqueth temps, jo mòri de hami aciu. E ben, vau me levar, anirèi trobar mon pair e li dirèi : Hascoi un pecat quand voloi vos deishar. Avoi grand tòrt e cau que me’n punísquetz. Òc sabi ben, m’apèretz pas mèi vòste dròlle, tretatz-me coma lo darrèr de vòstes vailets. Estoi copable mès m’ennojavi luènh de vos.»

En Gironda parlèvan lemosin

A Peinormand se parlèva lemosin. Vací la famosa parabòla ; vésetz coma es diferenta deu Bordalés !

 

(Claude BOUNY, neishut en 1910)

Un òme n’aviá que dos filhs. Lo pus joane disset a son pair :
« Quò’s temps que ieu saie mon mèstre e que i’aie de l’argent. Fau que ieu pueisse me’n anar e que ieu vese dau país. Partajatz vòstre bien e donatz-me ce que deve auguer. »
« Ò mon filh, disset lo pair, còma tu vodràs. Tu sès un meissant e tu seràs punit. »
E apres, (?) un tiroar, partagèt son bien e ne’n fit doas parts.
Quauques jorns apres, lo meissant se’n anguet dau vilage en fesent fièr e sans dire adieu a persona. Eu traverset beucòp de landas, de boès e de ribièras. Au bot de quauques mes, eu deguet vénder sos afars a una vielha femna e eu se loet per estar valet. E l’envoiet dins los champs per gardar los ases e los buòus. Alòrs eu fut bien malerós. Eu n’auguet pus de lieit per durmir la nuech, ni de fuc per se chaufar quand aviá fred. Eu aviá quauque còp talament fam qu’eu auriá bien minjat aquelas fuèlhas de chau e ‘quius fruts porrits que minjan los pòrcs. Mès persona ne li donava ren. Un dessèir, lo vèntre vuèit, eu se leisset tombar sus un tronc. E eu gueitava per la cruasèia los ausèus que volavan leugierament. Epuei eu vit parèitre dins lo cièl la luna e las estèlas e eu se disset en plurant :
Labàs, la maison de mon pair es plena de valets qu’an dau pan e dau vin, daus uòus e dau fromage, tant qui ne’n vòlen. Pendent ‘queu temps, ieu muere de fam aquí. E ben, ieu vau me levar, ‘nirai trobar mon pair e li dirai : ieu firi un pechat quand ieu voguère vos leissar. N’auguère grand tòrt e fau que vos me’n punissietz. Ieu zo sabe ben. Ne m’apelatz pus vòstre filh, tretatz-me còma lo darrier de vòstres valets. (?) copable mes ieu m’ennuiavi luènh de vos.